Հայ եկեղեցւոյ ծէսը և ծիսակարգը. Հ. Մովսէս Վրդ. Տօնանեանի շաբաթական հաղորդաշարը (Ղ)

Ղ. Հաղորդում

Այսօր մեր հաղորդումի ընթացքին՝ պիտի անդրադառնանք Ներսէս Շնորհալիի նպաստին հոգեւոր երգերու ստեղծման մէջ:

Կիլիկիոյ հայկական թագաւորութեան ժամանակաշրջանին, յատկապէս ԺԱ. ԺԲ. դարերուն, շարականագրութիւնը մեծ զարգացում կ'ապրի: Հայ Եկեղեցւոյ ծիսակատարութեան զարգացման զուգահեռ, կ'աճին երգերու թիւը եւ կը յայտնուին երգեցողութեան նորանոր տեսակներ՝ ճոխացնելով հայ եկեղեցւոյ ժամերգութիւնները և Պատարագը: Այդ օրերուն, Ներսէս Դ. Կլայեցի Հայրապետը, շարականներու երգարուեստին խորապէս տիրացած ըլլալով՝ մօտ երկու հարիւր շարականներ և հոգեւոր երգեր գրած է. իւրաքանչիւրին վրայ դրոշմելով իր բանաստեղծական տաղանդը, և անոնց տալով իւրայա­տուկ երաժշ­տու­թիւն:

Երգեցող Հայրապետը հայ­կա­կան եղա­նակ­նե­րուն տուած է Խոսրովա­յին ոճ, որ կը նշա­նա­կէ թա­գա­ւո­րա­կան եղա­նա­կա­ձեւ, որ ըստ շարա­կա­նա­գէտ­նե­րու եւ երա­ժիշտ­նե­րու, ամե­նա­գեղե­ցիկն է: Ըստ Աճառեանի, Թա­գա­ւո­րա­կան իմաս­տը կ'առնչ­ուի եր­կա­րի զօ­րու­թիւն ունեցող մի քա­նի խա­զագ­րե­րու հետ. այս­պէս՝ «եր­կար, քաշ, յա­րեշտ, ձայնդարձ եւ տրոպնե­րը Խոսրովայինին յատուկ են»: Պատարագի երգեցութեան մէջ մեծ թիւ կը կազմեն Շնորհալի Հայրապետի յօրինած երգերը կամ սրբասացութիւնները: Այս առնչութեամբ առաջին վկայութիւնը կու տայ Կիրակոս Գանձակեցին, ըսելով. «Արար նա եւ զքարոզ սրբոյ պատարագին քաղցր եղանակաւ և տունս շարականաց նմին խորհրդաբար»:

Շնորհալի Հայրապետը իր հովուապետական աշխատանքին առընթեր՝ վերատեսութեան ենթարկած է միջնադարեան ծիսական հոգեւոր երգերը, և Պատարագի երգեցողութեան պակասները ամբողջացուցած ու լրացուցած է: Ան նուիրուելով Պատարագի երգեցողութեան՝ զայն ճոխացուցած է նոր յօրինումներով և «վայելչացուցած» նոր եղանակներով՝ ըստ տարբեր վկայութիւններու. «Քաղցրանուագ եղանակօք վայելչացուցանէր զսուրբ Պատարագի խորհրդական երգն», որպէսզի նոյնիսկ թանձրագոյն միտքերը կարենան հաղորդուիլ սուրբ Խորհուրդին (անանուն կենսագիր): Հայկական շարականները յօրինուած էին երգուելու համար, և հետեւաբար պէտք է ունենային տաղաչափական կազմ մը:

Ե. և Է. դարերուն, հնագոյն հոգեւոր երգերը գրուած էին արձակ և ազատ չափերով, առանց յանգերու, թէեւ տաղաչափական որոշ ձեւեր նկատելի են անոնց մէջ, սակայն յանգի դրութիւնը՝ յանգերգութիւնը կը տեսնենք հոգեւոր երաժշտութեան մէջ  լոկ Ժ. դարէն յետոյ յատկապէս Նարեկացիի, Գրիգոր Մագիստրոսի և Ներսէս Շնորհալիի ստեղծագործութիւններուն մէջ, որոնց մեծ ու փոքր ծաւալի գործերը գրուած են տաղաչափեալ յանգերով: Բայց և այնպէս, Շնորհալիէն մեզի հասած չափածոյ ժառանգութեան մեծ մասը միայանգ է, որովհետեւ Շնորհալին այն կարծիքէն էր, թէ միայանգութիւնը արուեստի կատարելութիւնն է, թէեւ որոշ գործեր ստեղծեր է փոփոխական յանգերով: Ասիկա արդէն նոր երեւոյթ էր հայ բանաստեղծութեան մէջ, որուն հետեւած էին յաջորդ դարերու տաղասացները: Շնոր­հա­լին իր հան­ճա­րի ու­ժով հա­մե­մա­տե­լի է բիւ­զան­դա­կան Եկեղեցւոյ երա­ժշտագէտ­` Ռո­մա­նոս Եր­գե­ցո­ղին, ինչպէս նաեւ ասո­րի երա­ժշտագէտ­` Եփ­րեմ Խուրի­ի և Յովհաննէս Դամասկացիի հետ: Ներսէս Շնորհալիէն ետք, հայ շարականագրութիւնը չտուաւ նմանօրինակ նշանաւոր դէմքեր: Այսուհանդերձ՝ Ներսէս Շնորհալի որ առատօրէն կը ստեղծագործէր և ինք անձամբ նաեւ կ'երգէր. սակայն իր այդ ստեղծագործութիւններուն մեծ մասը յետագային էր որ ընդհանրացաւ և կանոնականացաւ: