Հայ եկեղեցւոյ Խորհրդոց մատեանի պատմական հոլովոյթը. Հ. Մովսէս Վրդ. Տօնանեանի շաբաթական հաղորդաշարը (12)

ԺԲ. Հաղորդում

Այսօրուայ մեր հաղորդումի ընթացքին, պիտի անդրադառնանք Հայ Եկեղեցւոյ թարգմանական աշխատանքին:

Ե. դարու թարգմանական գրականութիւնը այնքան ընդարձակ եղաւ և կատարուած այնպիսի ընտրութեամբ ու ճաշակով, որ ընդհանուր եկեղեցական գրականութեան պատկանող շատ մը կարեւոր գրութիւններ վերապրած են միա՛յն գրաբար հայերէն թարգմանութեան շնորհիւ և մինչեւ այսօր Եւրոպական գրականութեան ուսումնասիրութեան համար մատչելի դարձած են միա՛յն հայերէն այդ հին թարգմանութիւնները. ինչպէս՝ Տատիանոսի Համաբարբառի մեկնութիւններուն թարգմանութիւնը, Ս. Պօղոսի թուղթերը՝ մեկնաբանուած Եփրեմ ասորի վարդապետէն, Նանա ասորի մատենագրին Յովհաննու աւետարանի մեկնութեան թարգմանութիւնը, Արիստոտէլի Ստորոգութեանց և Պորփիւրի ներածութեան, ինչպէս նաեւ Պղատոնի գրութիւններուն հայկական հին թարգմանութիւնը, որ մինչեւ Սահակ - Մեսրոպի ժամանակ կը բարձրանայ, գործ՝ Դաւիթ Անյաղթ Փիլիսոփային, որ մին էր այն հարիւրաւոր թարգմանիչներէն, որ Սահակ-Մեսրոպի պայծառատես հոգածութեամբ՝ ղրկուեցան ուսման և մշակոյթի ամէն կեդրոն, որ հաւատքի վկայագիրները և աշխարհիս իմաստութեան գործերը հայերէն լեզուով թարգմանելու արուեստը սորվին:

Անհրաժեշտ է շեշտել այն հանգամանքը թէ այս հսկայական թարգմանական աշխատանքներուն միջոցաւ, Հայոց Եկեղեցին իր պարտականութիւնը կատարած է Ընդհանրական Եկեղեցւոյ և անոր գիտութեան՝ կորուստէ փրկելով շատ մը արժէքաւոր ստեղծագործութիւններ:

Տեղին է յիշել հռչակաւոր Օքսֆորդ համալսարանի դասախօս, հայագէտ և հայասէր՝ Ֆրետերիկ Կոնիբիրը, որ մահացած է 1924-ին, ան իր մեղուաջան ուսումնասիրութիւներով այն համոզման հանգած է թէ հայկական թարգմանութիւնները իրենց ոճով (ինչպէս ինքը կ՝ըսէր) աւելի հաւատարմօրէն կը մերձենան իրական պատմութեան քան լատինական, յունական կամ ասորական խմբագրութիւնները: Այս մեծ դասախօսը հայկական Մաշտոց ծիսարանը՝ անգլերէն թարզմանած է, խնամոտ և մանրակրկիտ քննութեան տակ առնելով ծիսական բոլոր հին ձեռագիրները, և գրեթէ բոլոր հրատարակութիւնները:

Մեր Ոսկեդարու երէց և կրտսեր Թարգմանիչներուն կատարած աշխատանքին անդրադառնալով՝ Պօղոս Վրդ. Տարօնեցի (1050-1123) իր «Թուղթ ընդդէմ Թէոփիստէ Հոռոմ Փիլիսոփայի» կը գրէ. «Կ'ըսէք, որ Հայերը կը թարգմանեն Յունաց գիրքերը ու կը սորվին, և այդ մէկը ձեզ պատիւ չէ՛։ Օրէնքն ու մարգարէները ամէն ազգերը թարգմանած են եբրայերենէ, հիմա անոնք կորսուած են խաւարի մէջ։ Բազում գիրքեր կան Հայոց մօտ, սակայն Յոյները չեն թարգմանած ծուլութեան եւ հպարտութեան պատճառով։ Մենք սուրբ Հարց գրութիւնները կը թարգմանենք ասորերենէ, ղպտերենէ, լատիներենէ, յունարենէ և սուրբ վկաներու ճառերը. հերձուածողներէն շատերը (կը թարգմանենք), որ հաւասար (միաբան) են ուղղափառներուն: Որովհետեւ սուրբ Աթանասը կ'ըսէ թէ «Պէտք է ընդունիլ որ զանազան բաներու մէջ հերձուածողները մեզի հետ նոյնը կը խոստովանին»։ Ծովը մռայլ է եւ մութ սակայն մէջը մարգարիտ կայ։ Սարերու ապառաժներէն՝ մեծ աղբիւր. Հողի մէջ՝ ոսկի. վէմերէն՝ ջուր: Փողը և երաժշտութիւնը մեզ կը զուարճացնեն, սակայն իրենք չեն օգտուիր, դուք նոյնպէս: Տերեւը այգիի և ծառի պտուղը կը սնուցանէ, յետոյ խոտը կը թափեն։ Գինին հնձանէն կ'առնեն, յետոյ ճախարակը կը քաշեն։ Գինին ու մրուրը նոյն սափորին մէջ են, գինին ուրախութեան համար կը խմեն, մրուրը կը թողուն։ Բացի այդ, հօտի կաթէն և ծամերէն կ'առնեն, և կտտորը սեղմելով կը պարզեն: Նոյն կերպ, թունաւոր գազաններէն եւ սողուններէն և զազրելի զեռուններէն խելացի կերպով դեղ կը պատրաստեն։ Այդպէս են Հայերը, վատթարներէն պիտանին կը հաւաքեն, ու կը մերժեն անպէտները»: