Հայ եկեղեցւոյ Խորհրդոց մատեանի պատմական հոլովոյթը. Հ. Մովսէս Վրդ. Տօնանեանի շաբաթական հաղորդաշարը (9)

Թ. Հաղորդում

Այսօրուայ մեր հաղորդումի ընթացքին պիտի անդրադառնանք Ս. Սահակ Ա. Պարթեւ Հայրապետի մեծ գործին:

Հայ պատմիչներու համաձայն, Ս. Սահակ Պարթեւ Հայրապետի կարգադրութեամբ՝ մեր եկեղեցական պաշտամունքը, ժամերգութիւնները, ծէսերը և արարողութիւնները ճոխացան երկնաթռիչ աղօթքներով, շարականներով ու երգերով: Մեսրոպ Մաշտոցի երէց աշակերտներէն՝ Կորիւնը, որ գրած է «Վարք Մաշտոց»ի, կը պատմէ թէ Սահակ Հայրապետը յունարէն լեզուէն հայերէնի թարգմանած է մեծ քանակութեամբ եկեղեցական գիրքեր: Այլ խօսքով՝ բարեջան Հայրապետը յունարէն լեզուէն հայերէնի դարձուցած է եկեղեցական գիրքերու ամբողջութիւնը:

Այսպէս, սուրբ Մեսրոպի առընթեր, Հայ Եկեղեցւոյ ծիսարանի կազմութեան առաջին հեղինակ պէտք է ճանչնանք Ս. Սահակ Պարթեւը, որ ըստ Կորիւնի «զեկեղեցական գրոց գումարութիւնն կանխաւ ի յունական բարբառոյն ի հայերէն» թարգմանած է:

Մ. Օրմանեան հետեւեալը կը գրէ. «Եթէ եկեղեցական օրհնութեանց ժողովածուի անունը ծիսական կարգեր կազմելէ առնուէր, ոչ թէ Մեսրոպի այլ Սահակի անունը պէտք էր գործածուէր, վասնզի պատմութեան համեմատ Սահակ եղած էր զանոնք կազմողը, և հայրապետական իշխանութեամբ հաստատողը, ինչ որ Մեսրոպ չէր կրնար ընել» (Ազգապատում, հ. Ա, Էջ 1017):

Ս. Եփրեմ Ասորիի հեղինակած՝ Քահանայաթաղի և Հոգեհանգիստի կանոնները, որ 18 Աւետարան ունի, Ղազար թարգմանիչ Հայոց աշխարհ բերած է երկրորդ ամի հայրապետութեան Ս. Սահակի, որ տասներեք տարուայ ընթացքին Հայրապետը թարգմանած է մեծ նախանձախնդրութեամբ և աւելցուցած է եկեղեցւոյ կարգերուն մէջ, զանոնք աւելի եւս հարստացնելով շարականներով և աղօթքներով:

Անոր յաջորդած է ձեռնադրութեանց կանոնը 410-ին. աշխարհաթաղը 413-ին, քահանայաթաղը, հոգեհանգիստը և սերմնօրհնէքը 423-ին: Աւաղ, հին պատմագիրները յստակ չեն յիշեր թէ ուրիշ ինչ կարգադրութիւններ կամ կանոններ հաստատուեցան Ս. Սահակի կողմէ. թէպէտ իրեն կը վերագրուի պատարագամատոյցը, որ հայերէն թարգմանուած առաջին գիրքն էր: Յիշատակելի է թէ Սահակ Պարթեւ Հայրապետ, Մեսրոպ Մաշթոց և իրենց աշակերտները բացառիկ հմտութիւն ունեցած են ասորերէնի և յատկապէս յունարէն լեզուի: Ի զուր չէ որ այդ ժամանակաշրջանը կոչուած է Ոսկեդար:

Այսպէս, Ոսկեդարեան Հայրերը՝ Ս. Սահակ Պարթեւ, Ս. Մեսրոպ Մաշթոց, Գիւտ Արահեզացի, Յովհաննէս Մանդակունի և անոնց աշակերտները շարունակեցին այս նուիրական աշխատանքը՝ Բարսեղ Կեսարացիի,   Գրիգոր Նազիանզանցիի,  Եփրեմ Ասորիի, և Կիւրեղ Երուսաղէմացիի  ամբողջական կանոններու, և որոշ աղօթքներու բազում թարգմանութիւններ կատարելով յունական և ասորական ծէսէն, առաւել կամ նուազ համեմատութեամբ: Իսկ հետագային, մասնաւորապէս Ը. Թ. ԺԲ. ԺԴ. դարերուն, հայ եկեղեցւոյ ծէսը հարստացաւ Ստեփանոս Սիւնեցիի, Յովհաննէս Գ. Օձնեցիի, Խոսրով Անձեւացիի, Գրիգոր Վկայասէրի, Ներսէս Շնորհալիի, Ներսէս Լամբրոնացիի, Գրիգոր Տաթեւացիի և ուրիշներու բարեկարգման աշխատանքներով: