Հայ եկեղեցւոյ Խորհրդոց մատեանի պատմական հոլովոյթը. Հ. Մովսէս Վրդ. Տօնանեանի շաբաթական հաղորդաշարը (17)

ԺԷ. Հաղորդում

Այսօրուայ մեր հաղորդումի ընթացքին պիտի անդրադառնանք Թ. դարու հնաւանդ Մաշտոցին:

Մաշտոց Ծիսարանը օրհնութիւններու փունջ մըն է, ուր ամէն աղօթք ունի իր յատուկ բոյրը: Անոր բազմաթիւ կանոններու կարգը պատահական աղօթներու կամ օրհնութիւններու կուտակում մը չէ, այլ Առաքեալներու կողմէ կազմուած և բեռանացի աւանդուած սրբազան ժառանգութիւն մըն է:

Աւանդական ճշմարտութիւն է թէ Քրիստոսի Առաքեալները և իրենց յաջորդող սուրբ Հայրերը Աւետարանի հետեւողութեամբ՝ իմաստալից օրհնութեան աղօթքներ հիւսելով՝ օրինակ հանդիսացան բոլոր ժամանակներու քրիստոնեաներուս՝ ուշադիր ըլլալու Աստուծոյ խօսքին, զայն լսելու ու ճանչնալու ժամանակի նշանները և Ս. Հոգւոյն ներշնչումները, դառնալով առաքեալներ խօսքին և մատակարարներ շնորհքին: Այսպէս, Խորհրդակերպերուն մէջ կարեւոր տեղ կը գրաւեն օրհնութիւնները, որոնք Աստուծոյ մատուցուած գովաբանութիւն են և Անոր պարգեւներն ընդունելու աղօթք:

Կան նաեւ անձերու օծումը և աստուածային պաշտամունքին վերապահուած առարկաններուն ընծայումը: Այս կերպով, ամէն կանոն կազմուած է աղօթքէ, որուն կ'ընկերանայ խաչի նշանը և ըստ պատշաճի՝ սուրբ իւղի օծումը: Այսօր, Վենետիկի Մխիթարեան Միաբանութեան երկաթագիր հնագոյն Մաշտոցը Թ. դարու կը թուագրուի, թէեւ մինչեւ Ը. դար կը հասնի անոր հնութիւնը ըստ Կոնիբերի:

Այս հաստկեկ մագաղաթեայ Մաշտոցը շագանակագոյն կաշեպատ և զարդարուն կազմ ունի: Անգղիացի բանասէր՝ Ֆրետերիք Կոնիբեր իր «Rituale Armenum» աշխատասիրութեան մէջ, ընդարձակօրէն ուսումնասիրած է 1000-է աւելի հին ձեռագիր Մաշտոցներ, աշխարհի տարբեր հայկական կեդրոններու մէջ, և իր բոլոր ուշադրութիւնը կեղրոնացուցած է Վենետիկի մեծադիր Մաշտոցի հնութեան վրայ: Կոնիբեր կը պնդէր թէ զայդ ուղղակի Մաշտոց վարդապետի կենդանութեան և անոր ազդեցութեան ներքեւ գրուած է: Մխիթարեան Հայրերէն՝ Հ. Գրիգոր Սարգսեան եւս կ'ապացուցէ թէ այդ ամենահին թանկագին Մաշտոցը՝ Ս. Ղազարի Մլքէ թագուհիի (932թ.) աւետարանէն եթէ ոչ հնագոյն՝ գէթ հաւասար է:

Իրաւամբ Մաշտոցի գրութեան տարին, ամենէն ուշ 885-886ի կը հասնի ինչպէս կը հաստատէր Մխիթարեան վարդապետը. այսպիսով արդարացնելով Կոնիբերի խօսքը, թէ Մաշտոց վարդապետին ներշնչման ներքեւ պէտք է զրուած ըլլայ սոյն Ձեռագիր Մաշտոցը:

Այս մեծադիր Մաշտոցին զանազան կանոններու մէջ յիշատակուած են Ե.էն մինչեւ Ը. դար յօրինուած շարականներ, օրհնութեան աղօթքներ և քարոզներ: Մաշտոցը կը պարունակէ 47 Կանոններ, որոնց պիտի անդրադառնանք յաջորդիւ: Անցեալին, այս հնաւանդ և պատկառելի մատեանները իսկապէս կը համարուէին հայ տանը պահապանները. Հայ հաւատացեալները անոնց առջեւ մոմ կամ ճրագ կը վառէին, ուխտի կ՝երթային մերկ ոտքով հոն՝ ուր կը պահուէին հին Աւետարաններ և յարգելի Մաշտոցներ. և անոնց կ՝ընծայէին հրաշագործ զօրութիւններ: