Հայ եկեղեցւոյ Խորհրդոց մատեանի պատմական հոլովոյթը. Հ. Մովսէս Վրդ. Տօնանեանի շաբաթական հաղորդաշարը (25)
ԻԵ. Հաղորում
Այսօրուայ հաղորդումի ընթացքին, պիտի անդրադառնանք հնաւանդ Մաշտոցի մը կանոններուն:
Թ. Ժ. դարու թուագրուող՝ Վենետիկեան հնագոյն Ձեռագիր Մեծ «Մաշտոցը» կը պարունակէ քառասուն եօթը յատուկ Կանոններ, հետեւեալ կարգաւ.
Ա. Կանոն Յովհաննու Մանդակունւոյ հայոց կաթողիկոսի. Հիմնարկութիւն սրբոյ եկեղեցւոյ: Բ. Կանոն եկեղեցի օրհնելոյ: Գ. Կանոն յորժամ նոր դուռն դնեն եկեղեցւոյ: Դ. Կանոն աւազան օրհնելոյ որ ունի սկիզբն աստուածային շնորհսն վերածնելոցն. Վասն զի չէ կատարեալ եկեղեցի որ ոչ ունի զծնունդս որովայնի իւրոյ»: Ե. Կանոն նաւակատեաց եկեղեցւոյ և պղծելոյ յանօրինաց և զշարժեալ սեղանն վերստին հաստատել»: Զ. Կանոն զնկարեալ եկեղեցի օրհնել:Է. Կանոն զհանդերձեղէն սպաս օրհնելոյ: Ը. Կանոն սկիհ և մաղզմա օրհնելոյ: Թ. Կանոն օրհնութեան նորակերտ գրոց: Ժ. Կանոն ժամահար օրհնելոյ: ԺԱ. Կանոն խաչ օրհնելոյ: ԺԲ. Կանոն Տէրունական օրհնելոյ: ԺԳ. (Կանոն) օրհնութիւն աղի: ԺԴ. Կանոն Հոգեհանգիստ առնելոյ կամ յիշատակ մեռելոց: ԺԵ. (Կանոն) Օրհնութիւն սեղանոյ տէրունականի և պատարագի: ԺԶ. (Կանոն) Օրհնութիւն հատի պատարագի: ԺԷ. (Կանոն) Օրհնութիւն հատի (մարտիրոսաց): ԺԸ. Կանոն մկրտութեան (և կնունք տալոյ) յորժամ քրիստոնեայ առնեն: ԺԹ. Կանոն խաչփոխ առնելոյ: Ի. Կանոն պսակ օրհնելոյ: Պսակ վերացուցանելոյ: ԻԱ. Կանոն հաղորդութիւն տալոյ: ԻԲ. Կանոն համօրէն ամենայն վախճանելոցն առ ի թաղումն: ԻԳ. Այգալաց: «Իսկ յերկրորդում աւուրն յորժամ յայգալացն ժողովին»: ԻԴ. Կանոն մոնոզոն առնել ըստ հերակտրութեան եգիպտացւոցն և սուրբ լերինն Պաղեստին, արանց և կանանց, որք զկուսութիւնն յանձն առնեն ի Քրիստոս. Կարգ այս է: ԻԵ. (Կանոն) Ձեռնադրութիւն կրօնաւորութեան արժանացելոցն, ի չափ հասակի կատարման տիոցն և նմանակցութեան ի Քրիստոս միացելոցն: ԻԶ. Կանոն հայր առնել. Ժողովին ուխտն և առաջի կացուցանեն զոր ընտրեալն են: ԻԷ. (Կանոն) Աղօթք ի վերայ տնտեսի: ԻԸ. Կանոն յորժամ կրօնաւոր վախճանի: ԻԹ. Կանոն ջուր օրհնելոյ յաւուր Յայտնութեան Տ. Մ. Յիսուսի Քրիստոսի: Լ. Կանոն խորհրդածութեան սուրբ իւղոյն. (Միւռոն օրհնել) զոր միռոն կոչեն: ԼԱ. «Կանոն ապաշխարող առնելոյ»: ԼԲ. Կանոն մեծին Հինգշաբաթին զապաշխարողսն արձակելոյ: ԼԳ. (Կանոն) Նորին աւուր երեկոյին. Ոտնլուային այս Կանոն կատարի: ԼԴ. (Կանոն) «Քարոզ պատուիրանին» զոր քահանայն զեկուցանէ ժողովրդեանն նախ քան սկիզբն Խորհրդոյն: ԼԵ. Կանոն խունկ օրհնելոյ: ԼԶ. Կանոն զարմտիս սերմանեաց զշիւղջ և զհնձան օրհնելոյ: ԼԷ. Աղօթք ի վերայ երաշտութեան անձրեւ լինի: ԼԸ. Կանոն խաչալուայ առնելոյ: ԼԹ. Աղօթք որ պիղծ ինչ կերեալ է: Խ. (Կանոն) Որ ի կերակուրս միայն պղծի: ԽԱ. Աղօթք ի վերայ երդմնասխալաց: ԽԲ. Կանոն ձեռնադրութիւն Անագանոսաց որ լինին գրակարդացք: ԽԳ. Կանոն ձեռնադրութեան կես սարկաւագաց: ԽԴ. Կանոն ձեռնադրութեան սարկաւագաց: ԽԵ. Կանոն Ձեռնադրութեան Քահանայութեան: ԽԶ. Կանոն զնշխարս սրբոցն ի հանգիստ փոխարկելոյ: ԽԷ. Կանոն յորժամ քահանայ վախճանի:
Այսպէս, հին Մաշտոցներուն մէջ Կանոններու կարգը տարբեր եղած է, ինչպէս ցոյց կու տան մեզի հին ձեռագիրները:
Արդարեւ, շատ մը հին Կանոններ դադրած են գործածութենէ և դուրս հանուած են թէ ձեռագիր և թէ տպագիր Մաշտոցներէն:
Դարերու ընթացքին, այս հնաւանդ Մաշտոցը ճոխացուած է՝ հասնելով եօթասունէ աւելի կանոններու, անցնելով պատմական զարգացման երկար ուղի, որուն յաջորդաբար պիտի անդրադառնանք:
Շնորհակալութիւն յօդուածը ընթերցելուն համար։ Եթէ կը փափաքիս թարմ լուրեր ստանալ կը հրաւիրենք բաժանորդագրուիլ մեր լրաթերթին` սեղմելով այստեղ
