Հայ եկեղեցւոյ Խորհրդոց մատեանի պատմական հոլովոյթը. Հ. Մովսէս Վրդ. Տօնանեանի շաբաթական հաղորդաշարը (43)

ԽԳ. Հաղորդում

Այսօրուայ մեր հաղորդումի ընթացքին պիտի անդրադառնանք Ս. Ներսէս Շնորհալիի վաստակին Մաշտոցի կազմութեան մէջ:

Ս. Ներսէս Դ. Կլայեցի, իր բազմատաղանդ և բնատուր շնորհքներուն համար՝ Շնորհալի և Երգեցող կոչուած է նաեւ իր ժամանակակիցներուն կողմէ: Ծնած է շուրջ 1102 թուին, պատմական Ծոփաց նահանգի Անձիտ գաւառին մէջ. հայրը Ծովք դղեակի տէր՝ Ապիրատ Պահլաւունի իշխանն է: Ծոռն է Գրիգոր Մագիստրոս Պահլաւունիի  և Գրիգոր Գ. Պահլաւունիի՝ կրտսեր եղբայրը։ Ուսումը ստացած է Կիլիկիայի Սեւ լեռան վրայ՝ Քեսունի Կարմիր վանքին վարդապետարանին մէջ, Ստեփանոս Մանուկ վարդապետի ձեռքին տակ։ Երիտասարդ տարիքին յաջորդաբար ստացած է քահանայական և եպիսկոպոսական օծում ձեռամբ իր Կաթողիկոս եղբօրը Գրիգորի, որուն անգերազանցելի օժանդակը հանդիսացած է անոր հովուապետական պաշտօնավարութեան ամբողջ շրջանին: 1166 թուին, իր եղբօր՝ Գրիգորի կողմէ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի օծումը կը ստանայ և կը գահակալէ ցմահ, մինչեւ 1173 թուական, Օգոստոս 13: Սրբակեաց Հայրապետը կը թաղուի Հռոմկլայի ամրոցին մէջ։ Հայ Եկեղեցին զայն դասած է սուրբերու շարքին և իր յիշատակը կը նշուի Խաչվերացի Ե. կիրակիին նախորդող շաբաթ օրը՝ «Սրբոց թարգմանչաց վարդապետաց» տօնին հետ: 

Արդարեւ, Ներսէս Շնորհալին պարծանքն է Արծաթէ դարուն: Ան մեծ եկեղեցական  եղած է, փիլիսոփայ և աստուածաբան, ինչպէս նաեւ՝ բանաստեղծ, երաժշտագէտ, երգահան և պատմիչ: Ան թողած է գրական հարուստ ժառանգութիւն, արձակ՝ մեկնութիւններ, թուղթեր, ճառեր և չափածոյ՝ շարականներ, տաղեր, մեղեդիներ, գանձեր, ներբողներ, հանելուկներ, վիպերգական, վիպաքնարական բնոյթի քերթուածներ եւլն.: Ս. Գրիգոր Նարեկացիէն յետոյ՝ մեծ դեր կատարած է բանաստեղծական տաղաչափութեան զարգացման գործին մէջ: Շնորհալիէն մեզի հասած չափածոյ ժառանգութեան մեծ մասը միահանգ է. հետեւելով Գրիգոր Մագիստրոսին, ան միշտ հանգաւոր գրած է, պարզ լեզուով և դիւրըմբռնելի ոճով: Ան այն կարծիքին է, թէ միահանգութիւնը արուեստի կատարելութիւնն է: ԺԲ. դարուն, Շնորհալին Մաշտոց ծիսարանին մէջ աւելցուցած է Միւռոնի և Խաղողի օրհնութիւնները, հարստացուցած է եպիսկոպոսի ձեռնադրութեան և Աշխարհաթաղի կանոնները: Ան Վերափոխման և Խաղողօրհնէքի կանոնները եւս վերանայած ու ճոխացուցած է:  Շարականներու և հոգեւոր երգերու առընթեր, անոր կը վերագրուի սուրբ Միւռոնի օրհնութեան կանոնին մէջ տեղ գտած «Նոր օրհնութիւն ընդ հայցուածոց մաղթանաց» սկզբնաւորութեամբ քարոզը: Շնորհալին հեղինակած է նաեւ Շարականք Հանգստեան ըստ ութն ձայնից:  Միով բանիւ, Երգեցող Հայրապետը արարողութեանց կարգը չէ փոխած, այլ՝ յաւելումներ ըրած է երգերու բաժնին մէջ, բարեզարդելով մեր Եկեղեցւոյ ծիսակարգերը հարիւրաւոր օրհներգներով: Չկայ հայկական միջնադարեան ծիսական-երաժշտական գիրք մը, որ Շնորհալին վերանայած չըլլայ, իսկ անոնցմէ մի քանին հիմնովին լրացուցած է: Անցեալին, Շնորհալիի «Յիսուս Որդի» (1152 թ.) քերթուածը, Գրիգոր Նարեկացիի «Մատեան Ողբերգութեան» աղօթագիրքին հետ եղած է հոգիները բուժող աղօթամատեան: Հայ Եկեղեցւոյ պատմութեան մէջ Գրիգոր Լուսաւորիչէն, Սահակ Պարթեւէն, Մեսրոպ Մաշտոցէն ու Գրիգոր Նարեկացիէն յետոյ ոչ ոք այնքան չէ մեծարուած ու սիրուած, որքան Ներսէս Շնորհալին, որպէս սուրբ հայրապետ և մատենագիր: Արդարեւ, Շնորհալին հայկական միջնադարի այն մեծերէն է, որ դասակից կը համարուի Գրիգոր Նարեկացիի, Մանուէլ և Տրդատ ճարտարապետներու, Թորոս Ռոսլինի և Սարգիս Պիծակի նման հազուագիւտ արուեստագետներուն: Ժամանակակիցներն ու յաջորդները զինք մեծարած են Երգեցող, Երկրորդ Լուսաւորիչ Հայոց, Տիէզերալոյս, Եռամեծ վարդապետ, Երանաշնորհ սուրբ և այլ պատուանուններով: