Գարեգին Ա․ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի ծննդեան 91րդ տարեդարձին առիթով

91 տարի առաջ օգոստոսի 27-ին ծնաւ Գարեգին Առաջին Ամենայն Հայոց կաթողիկոսը

ՈՒՆԿՆԴԻՐ ԼԻՆԵԼՈՎ ԳԱՐԵԳԻՆ ԱՌԱՋԻՆԻՆ

«Բարեկամներ, եղբայրներ, քոյրեր.

Մէկ բան ես կ'ուզեմ ձեզի հետ այսօրուայ ձեր հացին եւ աղին հետ բաժնել. ոչ գովենք եւ ոչ էլ պարսաւենք, այլ՝ կառուցենք: Այս անձը, այս կազմակերպութիւնը, այս հաստատութիւնը, գովել կամ այդ անձը կամ հաստատութիւնը դատապարտել, ասոնք բաւարար չեն ինձ համար, այլ ինչպէս կրնանք աշխատիլ միասնաբար, երկրորդական հարցերէն վեր բարձրանալ, հանրայինը, ընդհանրականը տեսնել, Հայրենիքը տեսնել:

Պէտք է բոլորս միասին դրական ձեւով մտածենք, ժխտականին ժխտականը ըսենք, բայց հոն կանգ չառնենք, ժխտականը դրականին վերածելու մասին մտածենք:

Եթէ պիտի տկարանայ մեր հայրենիքը, ուրիշներին, մէկս միւսին մեղադրելով ինչ ըրած կը լինենք: Տունը քանդուելէն ետքը պատասխանատուութիւններու մասին վիճելը պատմութեան հարց է այլեւս: Հիմա կարեւորը պատմութիւն կերտելն է: Հայրենիքը վերաշինելն է: Եւ այս մօտեցումով, փոխանակ խօսելու, փոխանակ գրելու աշխատենք եւ գործենք:

Ես մեծ յոյսով, անկեղծ սպասումով կ'ուզեմ, որ այլեւս հայրենասիրութիւն բառը նոր անուն մը առնէ՝ հայրենաշինութիւն: Հայրենասիրութիւնը զգացումի հարց է, հայրենաշինութիւնը կեանքի, գործի հարց է: Եւ նոյնիսկ Յիսուսն ինչ ըսաւ. «Եթէ ինձ էլ չէք հաւատում, գործերի՛ն հաւատացէք:»: Գործն է փորձաքարը ճշմարտութեան, ապրումներու հարազատութեան, վաւերականութեան եւ անկեղծութեան:»

*   *   *

«Եթէ մենք քրիստոնեայ ազգ ենք բառին իրաւ եւ ամբողջական իմաստով, եւ ոչ թէ սոսկ պատմական տուեալներով եւ ձեւական, անուանական եղանակով, եթէ հաւատարիմ ենք մեր ազգի 1700-ամեայ պատմութեան ոգիին եւ ուղիին, մեր հայրերու սուրբ աւանդութեան, եթէ նայիլ գիտենք դէպի հայոց ապագան, ուրիշ ճանապարհ չկայ մեզի համար, բայց միայն Սիրոյ ճանապարհը, Քրիստոսի ճանապարհը, որուն մէջէն եթէ քալենք, իրարմով զօրացած կ’ըլլանք եւ զօրացուցած կ’ըլլանք մեր ազգը: Մէկ կողմ շպրտենք նեղմիտ, մասնակի, կողմնակցական, խմբակցային նկատումները եւ շահերը եւ Սիրոյ կապով մեր սիրտերը եւ ձեռքերը իրար միացուցած՝ քալենք ճշմարտօրէն որպէս մէկ ազգ…:»

*   *   *

«Տարբեր կրնանք ըլլալ իրարմէ, բայց ո՛չ հակադիր իրարու, տարակարծիք կրնանք ըլլալ, բայց ոչ թշնամանող իրարու: Ամէն տեսակի ու չափի պառակտում ուրախութեան քրքիջ է մեր բոլոր թշնամիներուն եւ տրտմութեան դառն կսկիծ մեր նահատակներուն:»

Շարունակենք ունկնդիր լինել Գարեգին Ա հայրապետին:
Բոլորիս ուղղուած և տարբեր առիթներով արտասանած նրա խրատներն ու իմաստուն պատգամները այսօր էլ կարող են հանդիսանալ դէպի ապահով նաւահանգիստ մեզ առաջնորդող լուսատու մի փարոս և, թերևս, հենց դրանց բովանդակութեան մէջ է կայանում մեր առաջընթացի գաղտնիքը.

* * *

«Ես ճանաչել եմ շատ ազգեր և յաճախ հարց եմ տուել ինձ. ինչո՞ւ նրանք աւելի զարգացած լինեն, եւ մենք այնքան զարգացած չլինենք: Որտե՞ղ է պատճառը: Ես եկել եմ հետեւեալ եզրակացութեան. նրանք կարգաւորեալ ձեւով են դասաւորում իրենց կեանքը, եւ մէկ փիլիսոփայութիւն ունեն: Դա հետեւեալն է. ընդհանուրին շահին մէջն է անհատին շահը, ոչ թե անհատականին մէջն է ընդհանուրին շահը: Մարմին է ազգը: Այդ մարմինն իր ամբողջութեան մէջ եթէ առողջ չլինի, ես՝ մի մասնիկս, չեմ կարող այդ վատառողջ մարմնի մեջ առողջ լինել: Հետևաբար՝ ընդհանրական շահը՝ քաղաքի փողոցը, հրապարակը, այն բոլոր հասարակական շէնքերը, հաստատութիւնները, որոնք կան իմ տնից վեր պէտք է դասուեն, որովհետեւ դրանք կպատկանեն ամբողջին, ոչ թէ ինձ: Եթէ իմը նախընտրեմ, մի օր ընդհանուրի հիւանդութիւնը իմ տանը կհասնի: Սա շատ պարզ, լապալիսեան ճշմարտութիւն է: Եւ մենք, իբրեւ հայութիւն, պէտք է որ դա ճանաչենք, իբրեւ ազգութիւն՝ պետականօրէն մտածենք:»

* * *

«Ընդհանրական շահերի գերադասման, երկրորդական ու մասնաւոր և ժամանակաւոր շահերի ստորադասման իմաստութեան մէջ է կայանում ազգի հզօրութեան գաղտնիքը։»

* * *

«Ազգի ուժը որտե՞ղ կկայանայ. իր դրամի՞ մեջ, իր զենքի՞: Ո՛չ: Իր բարոյական, իր գիտակցական, մարդկային, հոգեւոր ըմբռնումին մէջն է ազգի ուժը: Դրամը մէկի ձեռքում կարող է բարեաց աղբիւր լինել, մէկ ուրիշի ձեռքում՝ չարեաց աղբիւր։ Զէնքը մեկին կարող է հերոս դարձնել, իսկ միւսին՝ ոճրագործ։ Հետեւաբար՝ մարդն է կարեւորը, ազգի մէջ բարոյական ըմբռնումն է կարեւորը: Եթէ ինձ հարցնեն, թէ որո՞նք են առաջին, երկրորդ եւ երրորդ կարիքները Հայաստանի, ապա երեք անգամն էլ նոյն պատասխանը պիտի տամ՝ մարդն է, մարդն է, մա՛րդը»

* * *

«Սիրելի՛ք, աշխարհը սպասում է եւ կարծէք ուզում է տեսնել, թէ այս ազգը արժանի՞ է անկախութեան, թէ՝ ոչ: Մենք մեր միասնականութեամբ պիտի փաստենք, որ իսկապէ՛ս արժանի ենք: Եթէ այսօր ինձանից ձեր կէսօրուան ճաշին պէս հոգեւոր սնունդ էք սպասում՝ առէք այս պատգամը, խառնեցէք ձեր արեանը, ձեր կեանքին: Ամէն բանից վեր նկատենք հայրենիքի, եկեղեցու, ազգի եւ պետութեան ընդհանրական շահը, մասնաւոր, փոքրիկ, ճղճիմ, մանր, փոքրոգի հարցերից վեր բարձրանանք, իբրեւ ազգ մտածենք, իբրեւ պետութիւն մտածենք…: Չմոռնանք, մենք կախում ունինք Աստուծմէ, կախում ունինք մեր պատմութեան ամենէն ուժեղ ձայներէն. ով որ ինքզինքը Աստուծմէ անկախ կը հռչակէ` անկախ չէ։ Ով որ ինքզինքը անկախ կը հռչակէ մեր պատմութեան ոգիէն` անկախ չէ. գերին է ինքն իրեն, իր փառասիրութիւններուն, իր քմահաճոյքներուն եւ այլ կարգի անհատապաշտական զգացումներուն։ Անկախ ենք անոնցմէ, որոնք կ՛ուզեն մեզ իրենցմէ կախեալ ընել, ըսի, բայց մենք կապուած ենք Աստուծոյ եւ կապուած ենք մեր հայրենիքին ու եկեղեցիին, անոնցմէ կախում ունինք, եւ` պատիւ ունինք կախում ունեցած ըլլալու այդ գիտակցութեան համար։»

* * *

«Այժմ մենք մեր երկրի տէրն ենք, բայց իբրեւ տէր պարտաւոր ենք ծառայել այս երկրին: Հէնց դա է ասել ու արել Յիսուսը. նա լուացել է առաքեալների ոտքերը, նա, որ Ուսուցիչն էր ու Տէրը, ասել է, որ եկել է ծառայելու եւ ոչ թէ ծառայութիւն ընդունելու:»

* * *

«Աշխատանքը սուրբ է եւ սրբարար, Աստծու անէծքը՝ օրհնութիւն: Աստուած մարդը անիծեց, ասաց՝ ճակատիդ քրտինքով պիտի ուտես քո հացը եւ դա եղաւ մարդուն օրհնութիւն: Մենք աշխատանքի պէտք ունենք, գործի պէտք ունենք, ուրեմն վերջ խօսքին. նուազում խօսքի եւ առատացում գործի, տեղատուութիւն խօսքի՝ մակընթացութիւն գործի, այս թող լինի մեր այսօրուայ նշանաբանը»

* * *

«Իբրեւ Ամենայն Հայոց կաթողիկոս այս երեք տարիների ընթացքում, մեր կեանքը պատասխանատուութեան շաղախով միախառնելով մեր ժողովրդի կեանքին, անձնապէս համոզուեցինք, որ մեր վերանկախացեալ Հայրենիքի առաջնահերթային կարիքը մարդու՛ կարիքն է.

– Ճշմարիտ, վաւերական, պարկեշտ մարդու,

– Աստուծոյ պատկերն իր մէջ անաղարտ ու կենդանի պահող մարդու,

– Հայրենիքը եւ ազգն իր անհատական անձից վեր դասել գիտցող մարդու,

– Ընդհանրական շահը մասնաւոր ու խմբակցական շահերից գերադասել իմացող մարդու,

– Հանրային ժողովրդանուէր եւ հայրենաշինական պարտաւորութիւնն անձնակեդրոն շահից գերակայ ճանաչող եւ ըստ այնմ արժեցնող մարդու, ով ուզես լինի նա, հոգեւորական, կամ պետական, կամ հասարակական սպասաւոր եւ կամ պարզ քաղաքացի…։»

* * *

Ընթերցելով վերեւում մէջբերուած Գարեգին Առաջինի (վեհափառը ծնուել է Oգոստոսի 27ին) խօսքերը, հաւանաբար արժէ այսօր անկեղծօրէն ինքներս մեզ հարց տալ, թէ Հայաստանի անկախութեան այս ամբողջ ժամանակաշրջանում մեր իրականութեան մէջ՝ բակերի զրուցարաններում, լրատուամիջոցներում, ընկերային հարթակներում, հեռուստատեսութեամբ եւ զանազան ամբիոններից, փոքրից մինչեւ մեծ, իւրաքանչիւրիս հնչեցրած հայրենասիրական խօսքերի կամ կոչերի որ մասն են ուղեկցուել գործերով: Եւ, որն ամենակարեւորն է, այդ գործերը կշռելիս կշեռքի նժարը որքանով է անձնակենտրոն, մասնաւոր կամ խմբակային շահերի իր դիրքից ծանրացել դէպի ընդհանրականը, ազգայինը, դէպի հայրենիքը: Ու եթէ այսքան տարիների ընթացքում, փաստօրէն, մեզանում այդպէս էլ շատ բան չի փոխուել, ապա որն է այն երաշխիքը, որ այդ փոփոխութիւնը տեղի կ՛ունենայ երբեւէ: Իսկ փոփոխութեան ուղին մեզ նոյնպէս բացայայտել էր լուսահոգի հայրապետը. դա սեփական պատմութեանը միախառնուած եւ հայրերից ժառանգած մեր հարազատ քրիստոնէական արժեհամակարգն է, որին պէտք է ապաւինել ամենայն պատասխանատուութեամբ ու նուիրումով…:

«Կեանքը նման չէ դանդաղահոս խաղաղ գետի․ այդպէս ձանձրալի կը լինէր», կարծում էր երջանկայիշատակ Գարեգին Ա․ Ամենայն Հայոց կաթողիկոսը: Իսկապէս որ, հէնց նման մտքի տէր եզակի անհատականութիւններն են յայտնւում պատմութեան երկնակամարում, երբ անհրաժեշտութիւն է առաջանում թարմ օդ ներարկել եւ բէկում մտցնել մարդկային կեանքի այս կամ այն բնագաւառում, պատմութիւն կերտել եւ բարեշրջել իրադարձութիւնների ընթացքը…:

Իսկ մեզանից ընդամէնը պահանջւում է նկատել ու գնահատել այդպիսիներին եւ ամենակարեւորը՝ լինել նրանց ունկնդիր:

ԱՇՈՏ ՎԱՒԵԱՆ