Կիներու Միջազգային Օրուան առիթով. Հայ կինը եկեղեցական կեանքին մէջ

Պատմութենէն գիտենք, թէ տղամարդու վայելած «Նահապետական բացարձակ տիրական» դերին, այսինքն` «Հայրիշխանութեան» նախորդած է «Մայրիշխանութիւնը»: Կինը` իբրեւ զաւակներ ծնող մայր, ընտանիքի գլխաւոր եւ կարեւոր դէմքն էր, նաեւ` ընտանեկան գործերու ղեկավարը:

Ժամանակներու հոլովոյթի հետ հայ կինը աստիճանաբար կորսնցուց իր իրաւունքները եւ զրկուեցաւ իր առանձնաշնորհումներէն, մատնուեցաւ կախեալ վիճակի ու ընտանիքի մէջ դարձաւ երկրորդ անձ, յատկապէս Արեւելքի մէջ:

Հայ կինը իր սեփական յարկէն դուրս իբրեւ յարմարագոյն վայր նկատեց եկեղեցին, որուն պիտի կարենար ծառայել առանց դաւաճանելու տանտիկինի ու մօր կոչումին, նաեւ` օգտակար պիտի ըլլար հոգեւոր կառոյցին:

Հայ կնոջ այս ծառայութիւնները կը տեսնուին երեք գլխաւոր տարբեր դերերով:

Ա) Կինը` իբրեւ եկեղեցւոյ սպասաւոր:
Բ) Կինը` իբրեւ հոգեւորականի կողակից:
Գ) Կինը` իբրեւ եկեղեցւոյ յարակից մարմիններու անդամ:

Անցեալին հայ կինը դպիր եւ կամ սարկաւագի կոչումներով եկեղեցւոյ սպասաւորած է: Կանանց սարկաւագութեան զարգացման ընթացքը կրնանք տեսնել պատմական չորս ժամանակահատուածներու մէջ:

Առաջին Շրջան (4-8-րդ Դար)

Այդ ժամանակներու սկզբնային շրջաններուն շատ հազուագիւտ էր, որ կիներ համարձակէին եկեղեցական արարողութիւններուն իրենց մասնակցութիւնը բերել: Հաւանաբար հայ եկեղեցւոյ մէջ կիներու սպասաւորութիւնը եւ սարկաւագութիւնը կը սկսի 8-րդ դարու աւարտին: («Հայ եկեղեցւոյ սարկաւագուհիները», Աբէլ աբեղայ Մանուկեան, 1991, Նիւ Եորք):

Երկրորդ Շրջան (9-10-րդ Դար)

Այս շրջանին  առաջին անգամ «սարկաւագուհի» բառը կը կարդացուի Վենետիկի Մխիթարեան մատենադարանի թիւ 457 Մաշտոցի մէջ, առաջին անգամ կը գրուին գիտելիքներ կին վանականներու ձեռնադրուելու պայմաններուն եւ զգեստաւորումին մասին:

Երրորդ Շրջան (10-12-րդ Դար)

Այս դարուն նախ Կիլիկիոյ, ապա Արեւելեան Հայաստանի մէջ կը սկսի սարկաւագուհիներու վերաբերեալ մատենագրական վկայութիւններ հրատարակուիլ: (Օրինակ Ներսէս Շնորհալի Հայրապետի «Թուղթ ընդհանրական»-ը, 1184-ին խմբագրուած Մխիթար Գոշի «Դատաստանագիրք»-ը եւ այլ հրատարակութիւններու մէջ):

Չորրորդ Շրջան

Կիներու սարկաւագութեան զարթօնքի շրջանը կը նկատուի 15-րդ դարը. այս շրջանին հասած են շատ մը միաբանուհիներ, որոնցմէ մին է նաեւ քոյր Հռիփսիմէ Թահիրեանց աւագ սարկաւագուհին:

Հոս պէտք է յիշենք նաեւ Պոլսոյ Գալֆայեան կուսանոցը` իր վերջին միաբանուհի-սարկաւագուհիներով, որ հիմնադրուած է 1866-ին` Սրբուհի Նշան Գալֆայեանի (17 փետրուար 1828- 4 յուլիս 1889) կողմէ, վանքի առաջին մեծաւորուհին սարկաւագուհի ձեռնադրուած է 1932-ին Նարոյեան պատրիարքին կողմէ, իսկ քոյր Հռիփսիմէ Սասունեանը (1928-2006), սարկաւագութեան աստիճան ստացած է 1982-ին Շնորք արք. Գալուստեան պատրիարքի ձեռամբ: Քոյր Հռիփսիմէ Սասունեան սարկաւագուհին  հրաւիրուած է Մեծի Տանն Կիլիկիոյ կաթողիկոսարանի կողմէ, Լիբանան` հոգեւոր կոչումներ ստանալու փափաքը ունեցող հայուհիներ փնտռելու եւ կիներու նոր միաբանութիւններ հիմնելու նպատակով: Ան ներկայ գտնուած է 1991-ին Անթիլիասի մայր տաճարի մէջ կատարուած կրօնաւորութեան  քօղի անդրանիկ տուչութեան` քոյր Քնարիկ Գայփաքեանի («Հայ եկեղեցւոյ սարկաւագուհիներ», Աբէլ աբեղայ Մանուկեան-1991):

2006 թուականին` Մայր Հռիփսիմէ աւ. սրկ. Սասունեանի մահէն ետք, պոլսահայ համայնքի անդամուհիներէն Գայեանէ Տուլքատուրեան քոյր-դպիր ձեռնադրուելով, քօղ ստացաւ Թուրքիոյ Հայոց օրուան պատրիարք Մեսրոպ արք. Մութաֆեանին ձեռամբ, իսկ 2014 թուականին ալ կիսասարկաւագ ձեռնադրուեցաւ Արամ արք. Աթէշեան սրբազանին ձեռամբ:

20-րդ դարուն հայ հոգեւոր կեանքին մէջ կիներու հոգեւոր ծառայութեան աւանդութիւնը լուրջ նահանջ մը ապրեցաւ, սակայն այս աւանդոյթը 2018 թուականին Հայաստանի մէջ վերականգնեցաւ Արագածոտնի մարզի Ղազարեան վանքի մէջ: Ըստ «Հաւատք ու կրօն» հաստատութեան տուեալներուն, այժմ վանքին մէջ կ՛ապրին շուրջ 8 միանձուհիներ-մայրապետներ»:

«Միանձնուհիները-մայրապետներ, ունենալով տարբեր մասնագիտական պատրաստուածութիւն, օժտուած են որոշակի շնորհներով եւ իրենց գիտելիքներով ու տաղանդներով կը ծառայեն եկեղեցւոյ եւ կ՛իրագործեն նաեւ վանքերու մէջ տարբեր ծրագիրներ ու ընկերային աշխատանքներ»:

Հայ կինը իբրեւ հոգեւորականի կողակից առաջին հերթին ունի ամուսնոյն զօրավիգ կանգնելու պարտականութիւնը` իր համեստ կենցաղով, այդպիսով ան ձեւով մը անձնապէս մասնակից է եկեղեցաշինութեան, եկեղեցւոյ պայծառութեան ու համայնքային կեանքի կենսունակութեան աշխատանքներուն:

Հայ կինը եկեղեցւոյ յարակից օժանդակ մարմիններու տարբեր ոլորտներու մէջ եւ նաեւ համայնքային կազմակերպութիւններու մէջ ալ հանդէս կու գայ իր բազում շնորհներով: Հայ կինը հինէն ի վեր թէ՛ եկեղեցական, եւ թէ աշխարհական հայ կեանքի ապրումներէ ներս միշտ բերած է իր նպաստը:

ՏՈՔԹ. ՍԱՐԳԻՍ ԱՏԱՄ

Աղբիւրը` Ազդակ