Գալուստ Սարգիս Կիւլպէնկեան. «Տեսիլքի, գործարար ճարտարապետութեան, կրթութեան, արուեստի և մարդասիրութեան ժառանգութիւն»

Միաւորելով արեւելեան և արեւմտեան մշակոյթները՝ Գալուստ Սարգիս Կիւլպէնկեանը ամենից առաջ «գործարար ճարտարապետ» էր։ Իր տեսլականի, իր շփումների և համոզիչ հմտութիւնների շնորհիւ Գալուստ Կիւլպէնկեանը վճռորոշ դեր խաղաց 20-րդ դարի առաջին կէսին` միջնորդելով միջազգային բանակցութիւններում, որոնք հանգեցրին Ալ-Ջազիրայի (Իրաք) բացառիկ հարուստ նաֆթահանքերի շահագործմանը:

Գալուստ Սարգիս Կիւլպէնկեանը ծնուել է 1869 թուականի մարտի 23-ին Օսմանեան կայսրութեան Սկիւտար քաղաքում (այժմ՝ Ստամպուլ, Թուրքիա) հայ մեծահարուստի ընտանիքում։ Նա սովորել է Լոնդոնի Թագաւորական քոլեջում, այնուհետև՝ Վեստմինստերի համալսարանում ուսումնասիրել ճարտարագիտութիւն (նախկինում՝ Թագաւորական պոլիտեխնիկ):

Կիւլպէնկեանը իր կարիերան սկսել է նաֆթարդիւնաբերութիւնում 19-րդ դարի վերջին՝ աշխատելով որպես խորհրդատու և բանակցող մի քանի նաւթային ընկերութիւններում Օսմանեան կայսրութիւնում եւ Մերձաւոր Արեւելքում: Նա որոշիչ դեր է խաղացել 1912 թուականին Թուրքական նաֆթային ընկերութեան (Turkish Petroleum Company (TPC)) ստեղծման գործում, որը հետագայում դարձել է Իրաքի նաֆթային ընկերութիւն (Iraq Petroleum Company (IPC))։ Նաֆթի զիջումների շուրջ բանակցութիւնների նրա փորձը նրան շնորհեց «Պարոն հինգ տոկոս» մականունը:

Այս անուանումը բխում էր Կիւլպէնկեանի ռազմավարական բանակցային հմտութիւններից եւ նաֆթային խոշոր գործարքներում 5% բաժնեմաս ապահովելու նրա կարողութիւնից՝ յաճախ առանց նախագծերին ֆինանսապես նպաստելու: Չնայած համեմատաբար փոքր սեփականութեան բաժնետոմսերին, Կիւլպէնկեանի ազդեցութիւնը եւ խելամիտ պիզնես մարդավարութիւնը թոյլ տուեցին նրան զգալի իշխանութիւն ունենալ եւ շահոյթ ստանալ նաֆթի շահութաբեր ձեռնարկութիւններից ամբողջ աշխարհում:

Իր ողջ կեանքի ընթացքում Կիւլպէնկեանի եղել է մոլի արուեստի գոլեկցիոներ և մարդասեր: Նա հաւաքել է աշխարհի ամենանշանակալի մասնաւոր արուեստի հաւաքածուներից մէկը, ներառեալ այնպիսի հայտնի նկարիչների գործեր, ինչպիսիք են Ռեմպրանտը, Վան Տեյքը եւ Ռենուարը: Նա յատկապէս հետաքրքրուած էր տարբեր մշակոյթներ եւ քաղաքակրթութիւններ ներկայացնող արուեստի գործեր ձեռք բերելով։

Կիւլպէնկեանի բարեգործական աշխատանքը մնայուն ազդեցութիւն ունեցաւ ողջ աշխարհում։ 1956-ին Փորթուկալի Լիզապոնում հիմնել է Գալուստ Կիւլպէնկեան հիմնադրամը՝ նուիրՈՒած կրթութեան, գիտութեան, արւեստի և մշակոյթի խթանմանը։ Հիմնադրամը գործում է ամբողջ աշխարհում և աջակցում է տարբեր նախաձեռնութիւններին այնպիսի ոլորտներում, ինչպիսիք են առողջութիւնը, շրջակայ միջավայրի պաշտպանութիւնը եւ սոցիալական բարեկեցութիւնը:

1955 թուականին Կիւլպէնկեանի մահից յետոյ արուեստի հաւաքածուն եւ կալուածքը կտակուել է Գալուստ Կիւլպէնկեան հիմնադրամին։ Այսօր Լիզապոնի Գալուստ Կիւլպէնկեան թանգարանում պահւում է նրա արուեստի գործերի ընդարձակ հաւաքածուն, ներառեալ տարբեր ժամանակաշրջանների եւ քաղաքակրթութիւնների նկարներ, քանդակներ եւ տեկորատիֆ արուեստներ: Թանգարանը բաց է հանրութեան համար եւ ծառայում է որպէս մշակութային եւ կրթական կենտրոն։

Իր կեանքի ընթացքում Կիւլպէնկեան արժանացել է բազմաթիւ պարգեւների եւ մրցանակների՝ արուեստի, բարեգործութեան եւ միջազգային յարաբերութիւններում ունեցած աւանդի համար։ 1935 թուականին Մեծ Պրիդանիայի թագաւոր Գէորգ V-ի կողմից արժանացել է ասպետի, իսկ 1951 թուականին Փորդուկալիայի կառավարութիւնը նրան շնորհել է Քրիստոսի շքանշան։

Գալուստ Կիւլպէնկեանի ժառանգութիւնը՝ որպէս տեսլական գործարար, արուեստի կոլեկցիոներ եւ բարերար, շարունակում է ոգեշնչել անհատներին եւ կազմակերպութիւններին ամբողջ աշխարհում՝ ցուցադրելով առատաձեռնութեան եւ մշակութային պահպանման փոխակերպող ուժը: Նա նուիրեալ բարերար էր՝ իր կեանքի ընթացքում աջակցելով բազմաթիւ բարեգործական նպատակների: Հայկական բարեգործական կազմակերպութիւններից մինչև մարդկութեանը օգուտ քաղելու միջազգային հիմնադրամներ, Կիւլպէնկեանի առատաձեռնութիւնը սահմաններ չունէր: Աւելի լաւ աշխարհի մասին նրա տեսլականը մղեց նրան բովանդակալից ներդրումներ կատարելու, որոնք շարունակում են ազդել կեանքի վրայ մինչ օրս:

Գալուստ Սարգիս Կիւլպէնկեան կեանքը՝ որպէս պիզնես ճարտարապետի ոգին, արուեստի հանդէպ նրա անսասան կիրքը եւ բարեգործութեանը նուիրուածութիւնը ոգեշնչում են բոլորիս համար:

Շնորհակալ ենք Գալուստ Սարգիս Կիւլպէնկեան կեանքին ու ժառանգութեան այս ճամբորդութեան մէջ մեզ միանալու համար։ Թող նրա պատմութիւնը շարունակի ոգեշնչել ապագայ սերունդներին՝ հետամուտ լինելու իրենց երազանքներին, փոփոխութիւններ մտցնելու աշխարհում եւ թողնելու իրենց մնայուն ժառանգութիւնը: