«Սահմաններից այն կողմ» - Սերկէյ Փարաճանով (Սարգիս Փարաջանյան)՝ հայկական ժառանգութեան հռչակաւոր կինոռեժիսոր

Սերկէյ Փարաճանովը կինոյի պատմութեան ամենաբացառիկ անհատականութիւններից էր եւ Խորհրդային Միութեան հռչակաւոր կինոռեժիսորներից։ Նրա հետաքրքրութիւնն էզոթերիզմի նկատմամբ եւ նուիրումն արուեստին ձեւաւորել են իր ֆիլմերի ցայտուն պատկերայնութիւնը, ինչի շնորհիւ էլ Փարաճանովը միջազգային հռչակ է ձեռք բերել։

Փարաճանովը ծնուել է Թիֆլիսում (ներկայիս Թբիլիսի)՝ հայկական ընտանիքում։ Էութեամբ եղել է արուեստագէտ, որի ինքնարտայայտուելու ներքին պահանջմունքը չէր սահմանափակւում զուտ կինոյով։ Խորհրդային իշխանութիւններին քննադատել է սուր եւ բացայայտօրէն՝ կամ ուղղակիօրէն խարազանելով, կամ դիմելով քննադատութեան այլ՝ աւելի նուրբ եւ ստեղծագործ ձեւերի։ Իր յամառ անհնազանդութեան հետեւանքով Փարաճանովը պարբերաբար ենթարկուել է պարսաւանքի, իսկ հաստատման ներկայացուող իր սցենարները՝ մերժուել կասկածելի (ըստ ամենայնի քաղաքական) պատճառաբանութիւններով։

Փարաճանովի ամենաբացառիկ գործերից է «Նռան գոյնը» ֆիլմը, որը պատմում է հայ աշուղ Սայաթ-Նովայի կեանքի մասին։ Սա կարող էր լինել նրա գլուխգործոցը՝ ֆիլմ, որը կփոխեր իր կեանքի ողջ ընթացքը։ Այն հարուստ էր հայկական ինքնութիւնն արտացոլող տեսարաններով։ Փարաճանովն իր ֆիլմի պատկերագրութեան մէջ զգալիօրէն տուրք է տուել ազգային զգացմունքներին, ինչի հետեւանքով խորհրդային իշխանութիւնները կոշտ գրաքննութեան ու խմբագրման են ենթարկել այլն, եւ էկրան է բարձրացել հեղինակային գործի լոկ ստուերը։ Փարաճանովը հետագայում բանտարկուել է՝ մեղադրուելով ամենաբազմազան յանցանքների համար, եւ չորս տարի անցկացրել կուլակում։

Ազատ արձակուելուց յետոյ Փարաճանովը որոշ ժամանակ ապրել է զրկանքներով լի կեանքով, ինչը ստորնացուցիչ էր նման նման տրամաչափի արուեստագէտի համար։ Միայն հին ընկերների հետ իր կապը վերագտնելուց յետոյ է նա կարողացել կրկին տրամադրուել աշխատանքի՝ մահից առաջ հասցնելով նկարահանել եւս երկու կինոնկար՝ «Սուրամի բերդի լեգենդը» եւ «Աշուղ Ղարիբը» ֆիլմերը։

Ազատ արձակուելուց յետոյ նա շարունակեց ստեղծագործել, թէև մշտական ​​հսկողութեան տակ և սահմանափակ միջոցներով։ Նրա յետագայ ստեղծագործութիւնները պահպանեցին նոյն ինտենսիվութիւնն ու գեղեցկութիւնը, ինչը վկայում էր նրա աննկուն ոգու և անսահման ստեղծագործութեան մասին: Փարաճանովը մի առիթով ասել է. «Արուեստը չպէտք է «մոտեռն» լինի. այն պէտք է յաւերժ լինի»։ Այս փիլիսոփայութիւնն ակնյայտ է նրա ստեղծած իւրաքանչիւր կադրում, որոնցից իւրաքանչիւրն արձագանքում է յաւերժական գեղեցկութեամբ և խորը խորութեամբ:

Փարաճանովի ազդեցութիւնը շատ աւելին է, քան նրա ֆիլմերը. Նա նշւում է որպէս գեղարուեստական​​ազատութեան փարոս, քաղաքական և մշակութային արգելքները յաղթահարելու արուեստի ուժի խորհրդանիշ: Նրա աշխատանքը ոգեշնչել է անթիւ կինոգործիչների և արուեստագէտների ամբողջ աշխարհում՝ Մարտին Սկորսեզէից մինչև ժամանակակից վիզուալ արուեստագէտներ, ովքեր շարունակում են օգտագործել նրա հարուստ, խորհրդանշական ոճը:

Երբ մենք այսօր յիշում ենք Սերգեյ Փարաճանովին, մենք յարգում ենք ոչ միայն կինոռեժիսորին, այլ իսկական արուեստագէտին, ով աշխարհը տեսաւ անսահման հնարաւորութիւնների ոսպնեակի միջով: Նրա ժառանգութիւնն ապրում է իր ետևում թողած աշխոյժ, ոգեշնչող պատկերների մէջ, պատկերներ, որոնք շարունակում են ոգեշնչել և գերել հանդիսատեսին ամբողջ աշխարհում:

Այսպիսով, այս երեկոյ, եկէք տօնենք Սերկէյ Փարաճանովին՝ վիզուալ արւեստի վարպետ, բանաստեղծական կինոյի ռահվիրայ և կինոաշխարհի խիզախ ձայնի։ Նրա աշխատանքները յիշեցնում են մեզ այն գեղեցկութեան մասին, որը կարելի է գտնել իւրաքանչիւր մշակոյթում, ճկունութեան ուժը և իսկական գեղարուեստական​​տեսլականի յաւերժական բնոյթը:

Շնորհակալութիւն մեզ այս յարգանքի տուրքին միանալու համար: Հետևէ՛ք մեր ճանապարհորդութեանը մեր աշխարհը ձևաւորած նշանաւոր արուեստագէտների կեանքով: