«Սահմաններից այն կողմ» - Կոմիտաս՝ էթնո-երաժշտագիտութեան ռահվիրայ, հայկական երաժշտութեան ազգային դպրոցի հիմնադիր

Սողոմոն Սողոմոնեանը ծնուել է 1869թ. սեպտեմբերի 26-ին Օսմանեան կայսրութեան Քյոթահիա քաղաքում, նա յարգուած է ոչ միայն որպէս կոմպոզիտոր, այլեւ որպէս Հայ Առաքելական Եկեղեցու երաժշտագէտ, երգիչ և քահանայ:

Վաղ տարիքից Կոմիտասը դրսևորեց խորը երաժշտական​​տաղանդ՝ ի վերջոյ սովորելով Էջմիածնի Գևորգեան ճեմարանում։

Դեռեւս ճեմարանում ուսանելու տարիներին Կոմիտասը շրջել է գիւղից գիւղ՝ հաւաքելով ու գրի առնելով հայ ժողովրդական երգերը, ապա տեղափոխուել Թիֆլիս (ներկայիս Թբիլիսի)՝ Մակար Եկմալեանի մօտ՝ շարունակելու կրթութիւնը։ Խրիմեան Հայրիկի միջնորդութեամբ նիւթական օժանդակութիւն է ստացել Ալեքսանդր Մանթաշեւից եւ Թիֆլիսից յետոյ մեկնել Գերմանիա՝ ուսանելու Ֆրիդրիխ Վիլհելմի անուան համալսարանում (ներկայիս Հումբոլդտի համալսարանը Բեռլինում): Ազդեցութիւնների այս իւրայատուկ համադրութիւնը ձևաւորեց նրա մօտեցումը երաժշտութեան նկատմամբ՝ նրան կամուրջ դարձնելով արևելեան և արևմտեան երաժշտական ​​աւանդոյթների միջև:

Կոմիտասի նուիրումը հայ ժողովրդական երաժշտութեան պահպանմանը, թերեւս, նրա ամենանշանակալի ներդրումն է։ Նա շատ է ճանապարհորդել հայկական գիւղերով՝ հաւաքելով և արտագրելով հազարաւոր ժողովրդական երգեր, որոնք հակառակ դէպքում կարող էին կորած լինել: Նրա աշխատանքը այս ոլորտում բեկումնային էր՝ ոչ միայն պահպանելով հարուստ մշակութային ժառանգութիւնը, այլեւ հիմք հանդիսացաւ ապագայ հայ կոմպոզիտորների և երաժիշտների համար:

Նրա ստեղծագործութիւնները, որոնք ներառում են պատարագի երգեր, խմբերգային ստեղծագործություններ և դաշնամուրային ստեղծագործութիւններ, նշանաւորւում են հայկական ժողովրդական մեղեդիների և ռիթմերի ներդաշնակութեամբ: Այս տարրերը դասական ձևերի հետ միախառնելու Կոմիտասի կարողութիւնը ստեղծեց իւրայատուկ և ոգեշնչող ձայն, որը հնչում է հանդիսատեսի մօտ մինչ օրս:

Սակայն Կոմիտասի կեանքն առանց ողբերգութեան չի անցել. 1915 թուականի Հայոց Ցեղասպանութիւնը մեծ ազդեցութիւն ունեցաւ վերջինիս վրայ։ Ապրիլի 24-ին Կոմիտասը ձերբակալուեց եւ հայազգի բազում մտաւորականների հետ միասին ուղարկուեց բանտարկեալների ճամբար։ ԱՄՆ դեսպան Հենրի Մորգենթաուի եւ որոշ թուրք ընկերների միջամտութեան շնորհիւ Կոմիտասին յաջողուեց փրկել, սակայն միայն մարմնով։ Կրած տառապանքները եւ ժամանակակիցների դաժան սպանութիւնը անվերադարձ փոխել էին Կոմիտասին։

Որոշ ժամանակ Կոստանդնուպոլսում ապրելուց յետոյ նա մեկնել է Փարիզ՝ հոգեբուժարան, որտեղ էլ մահացել է 1935 թուականին՝ Հայոց ցեղասպանութիւնից 20 տարի անց։

Ոչ ոք մինչ օրս չգիտի, թէ հետագայում ինչ եղավւնրա ուսումնասիրութիւնների բազմաթիւ հատորների ճակատագիրը, որոնք նա այդպէս էլ չհասցրեց հրատարակել։  

Չնայած անձնական այս դժուարութիւններին, Կոմիտասի ժառանգութիւնը յարատև է։ Նրա ստեղծագործութիւնը հայ ազգային ինքնութեան հիմնաքարն է, և նրա ազդեցութիւնը տարածւում է Հայաստանի սահմաններից դուրս: Հայկական երաժշտութիւնը վաւերագրերու և պահպանելու նրա ջանքերը ճանաչուել են ամբողջ աշխարհում, և նրա ստեղծագործութիւնները շարունակում են հնչել երգչախմբերի և երաժիշտների կողմից ամբողջ աշխարհում:

Ի վերջոյ, Կոմիտասը մի գործիչ է, ում կեանքն ու ստեղծագործութիւնը գերազանցում են իր ժամանակը՝ թողնելով անջնջելի հետք երաժշտութեան աշխարհում և ապահովելով, որ հայ մշակոյթի հարուստ գոբելենը կենսունակ մնայ գալիք սերունդների համար: