«Սահմաններից այն կողմ» - Մարտիրոս Սարեան – ազգային գունապնակի գեղանկարիչը

Մարտիրոս Սարեանը՝ հայ ժամանակակից արւեստի առաջամարտիկ ուժը:

Մարտիրոս Սարեանը ծնվել է 1880 թուականի փետրուարի 29 – ին Ռուսաստանում,   Դոն գետի ափին գտնուող հայկական Նոր  Նախիջևան քաղաքում (այժմ`  Դոնի  Ռոստովի շրջան): Սարեանի նախնիները այստեղ էին  վերաբնակուել  միջնադարեան Հայաստանի մայրաքաղաք Անիից:

Երիտասարդ տարիքից Սարեանը տարուել է իր հայկական արմատների հարուստ բնապատկերներով ու բազմազան մշակութային ժառանգութեամբ։ Սովորել է Մոսկուայի գեղանկարչութեան, քանդակագործութեան և ճարտարապետութեան դպրոցում, որտեղ նրա վրայ ազդել են հետիմպրեսիոնիստական ​​և սիմվոլիստական​​շարժումները։ Այս կրթութիւնը հիմք դրեց նրա իւրայատուկ ոճի համար՝ միախառնելով վառ գոյների գունապնակները ֆոլկլորային տարրերի հետ:

Սարեանի ստեղծագործութիւնը նշանաւորւում է գոյների համարձակ օգտագործման և հայկական բնապատկերն ու մշակոյթը պատկերելու համար: Նրա նկարներում յաճախ ներկայացուած են հովուերգական տեսարաններ՝ ողողուած ինտենսիվ, գրեթէ սյուրռեալիստական​​գոյներով, որոնք արտացոլում են նրա խորը կապը Հայաստանի բնական և մշակութային գեղեցկութեան հետ: Սարեանը մի անգամ ասել է. «Իմ արւեստը արևի երգն է»՝ ամփոփելով իր նպատակը՝ իր արւեստի միջոցով ուրախութիւն և կենսունակութիւն հաղորդելու:

Իր ողջ կարիերայի ընթացքում Սարեանը լայնածաւալ ցուցահանդէսներ է ունեցել՝ ճանաչում ձեռք բերելով ինչպէս խորհրդային, այնպէս էլ միջազգային արուեստի շրջանակներում: Նրա ներդրումները նրան արժանացրին բազմաթիւ պարգևների, այդ թւում՝ ԽՍՀՄ ժողովրդական արտիստի կոչման։ Նրա ստեղծագործութիւնների շարքը, որն արտացոլում է Հայաստանի էութիւնը՝ նրա լեռները, գիւղերը և առօրեան, համարւում են նրա լաւագոյնն ներդրումը արուեստի աշխարհում:

Սարեանի ազդեցութիւնը դուրս է գալիս նրա նկարներից։ Մի քանի տասնամեակ լինելով Երևանի կերպարուեստի հայկական պետական ​​թանգարանի ղեկավար՝ նա վճռորոշ դեր է խաղացել հայկական արւեստի և ժառանգութեան տարածման գործում։ Այսօր Երևանի Մարտիրոս Սարեանի տուն-թանգարանը վկայում է նրա կեանքի ստեղծագործութեան մասին՝ ներկայացնելով նրա ստեղծագործական ընթացքը և ցուցադրելով նրա գլուխգործոցները։

«Բնութիւնն արարում է մարդուն, որպէսզի հենց մարդու միջոցով տեսնի իրեն և հիանայ իրենով: Մարդը բնութիւն է, բնութիւնը` մարդ, ուստի մահ գոյութիւն չունի»,- ասել է Մարտիրոս Սարեանը։

Սարեանը այն մարդն էր, ով հրաշք էր համարում այն, ինչ շատերս անգամ չենք էլ նկատում՝ գոյնը։ «Ես երազում եմ գոյնի մասին, գոյնը իսկական հրաշք է», ասում էր Սարեանը։ «Իսկ արևի լոյսի տակ գոյնը ցոյց է տալիս մեր տեսածի հոգին և տիեզերական գոյութեան էութիւնը»։ Երբ լսում ենք Սարեանի մասին, ես վստահ եմ, որ առաջին բանը ինչ բոլորիս միտքը գալիս է, դա գունն է։ Այո՛, Սարեանի ձեռագիրը իր գոյներն են։

Մարտիրոս Սարեանի ժառանգութիւնը վառ արտայայտչամիջոց է և մշակութային տօն։ Հայկական կեանքի ու բնապատկերի էութիւնը նման ցայտուն կերպով ընկալելու նրա կարողութիւնը շարունակում է ոգեշնչել արուեստագէտներին ու արուեստասէրներին ամբողջ աշխարհում: Նրա աշխատանքը ոչ միայն հարստացնում է հայկական ժառանգութեան մեր ըմբռնումը, բայց նաև եզակի ձայն է հաղորդում համաշխարհային արուեստի պատմութեանը։