Papież dialogu. O relacjach Karola Wojtyły z Żydami

Tomasz Zielenkiewicz - Warszawa

Dr Jarosław Sellin, autor książki, przypominał, że Karol Wojtyła w Wadowicach żył 18 lat, od roku 1920 do 1938, gdy w ośmiotysięcznym mieście społeczność żydowska stanowiła 1/4 mieszkańców. „Natykał się na Żydów na ulicy, w swojej szkole podstawowej i w gimnazjum, także na liczne instytucje żydowskie. Synagoga była tuż obok gimnazjum, niedaleko był też cmentarz żydowski” - zaznaczył. Jak wskazał autor, biografowie Jana Pawła II do tej pory niedostatecznie opisywali rzeczywistość wzrastania Karola Wojtyły, dlatego postanowił wypełnić tę lukę swoją publikacją. „Wydawało mi się, że należy to zrobić i bardzo szczegółowo przedstawić doświadczenia Karola Wojtyły do 1978 roku, czyli do czasu wyboru na tron piotrowy” – zaznaczył.

Doktor Sellin podczas debaty scharakteryzował też społeczność żydowską w Wadowicach w tamtych czasach. Wskazał, że Żydzi zasymilowani z kulturą niemiecką dominowali na tym terenie do I wojny światowej, ale wraz z nastaniem niepodległej Polski wyjechali, w większości kierując się do Niemiec. Z kolei przed Rosjanami uciekali galicyjscy Żydzi i wielu z nich dotarło do Wadowic i tu osiadło. „Byli to bardziej ortodoksyjni Chasydzi i to oni dominowali, gdy żył tam Karol Wojtyła” – wskazał. W tamtym czasie narodziła się też przyjaźń Wojtyły z Jerzym Klugerem. Wydarzył się wtedy epizod, gdy obaj zostali przyjęci do gimnazjum. Kluger pobiegł więc do kościoła, gdzie Karol służył do mszy, by przekazać tę dobrą wiadomość. Według jego relacji jedna z kobiet zdziwiła się na jego widok i powiedziała: „Ty przecież jesteś synem prezesa gminy żydowskiej!” Jerzy tłumaczył się przed swoim kolegą, że jako Żyd rzeczywiście nie powinien wbiegać do kościoła, Karol odpowiedział słowami: „Dlaczego? Czy nie jesteśmy wszyscy dziećmi jednego Boga?”.

Kolejnym etapem życia Karola Wojtyły był Kraków. „Również na studiach na Uniwersytecie Jagiellońskim stykał się ze studentami pochodzenia żydowskiego. Na jego kierunku na filologii polskiej dominowały kobiety żydowskie. W książce opisuję różne historie, również takie epizodyczne, które pokazują różne relacje Karola Wojtyły, zafascynowanego aktorstwem, między innymi z amatorskimi aktorami pochodzenia żydowskiego" - powiedział dr Jarosław Sellin.

Lata wojny to koszmar Holokaustu. „Był artystą, był wrażliwym katolikiem, głęboko wierzącym chrześcijaninem, czytywał już wówczas świętego Jana od Krzyża. Ja postarałem się w tej książce opisać Holokaust bardzo dokładnie, ale z perspektywy tego, co mogli widzieć Polacy. To wszystko widział zatem też Karol Wojtyła, który w tamtym okresie nie opuszczał Krakowa. Mógł nawet słyszeć krzyki i strzały z krakowskiego getta, czy Płaszowa” - wskazał. Jarosław Sellin nawiązał też do późniejszych konsekwencji wojennych doświadczeń. „Wydaje mi się, że właśnie ten problem chęci zrozumienia filozoficzno-teologicznego dramatu Holokaustu bardzo nurtował Karola Wojtyłę, o czym świadczą jego kontakty z Emmanuelem Lévinasem, wybitnym filozofem żydowskim i teologiem, którego zapraszał  na spotkania intelektualistów w Castel Gandolfo” - zaznaczył.

Gdy Karol Wojtyła był biskupem Krakowa, od 1958 roku przeprowadzał wizytacje w parafiach. Kiedy dowiedział się, że czas na odwiedziny parafii Bożego Ciała na Kazimierzu, stwierdził, że musi zawitać też do synagogi i spotkać się ze społecznością żydowską. Kolejna wizyta miała miejsce w 1967 roku. Odwiedził wtedy synagogi Remu oraz Tempel. Istnieje osobista notatka Karola Wojtyły z tej wizyty. Szczegóły przedstawione są w książce.

Dr Sellin opowiedział też o sytuacji po wojnie sześciodniowej w 1967 roku. „Doszło wtedy do nagonki antysemickiej, zorganizowanej przez komunistów, a także zerwania stosunków dyplomatycznych przez państwa komunistyczne z Izraelem. Odpowiedzią Karola Wojtyły jako biskupa było zorganizowanie, przy współpracy z wybitnym filozofem Romanem Ingardenem, wielkiej konferencji naukowej dedykowanej Edycie Stein, zakonnicy wyniesionej przez Wojtyłę, już jako papieża, na ołtarze” - przypomniał.

Podsumowując debatę, dr Sellin podkreślił, że w czasie pontyfikatu Jan Paweł II dążył do tego, by chrześcijaństwo i judaizm wzajemnie się sobą zainteresowały.

Papież Jan Paweł II odwiedzający synagogę w Rzymie, 13 kwietnia 1986

Książka dr. Jarosława Sellina jest pierwszą w Polsce bogato udokumentowaną publikacją, która prezentuje wątki żydowskie w doświadczeniu Karola Wojtyły. Autor omawia też m.in. motywy starotestamentalne w twórczości poetyckiej młodego Wojtyły, a także działalność instytucji, z którymi był związany, a które podczas II wojny światowej pomagały Żydom.

Debaty można wysłuchać pod adresem: https://youtu.be/fYIrldJWVL0

(Autor jest pracownikiem Polskiego Radia)