Tấn công và bênh vực Đức Giáo Hoàng Gioan Phaolô II tại Ba Lan

Giuse Trần Đức Anh, O.P.

Những cuộc tấn công

Cuốn phim tài liệu

Thứ Bảy ngày 4/3/2023, một cuốn phim tài liệu được chiếu trên đài Truyền hình thương mại TVN24, một đài của Mỹ, nổi tiếng về lập trường phê bình đảng Luật Pháp và Công Lý (PiS) đang cầm quyền tại Ba Lan. Tác giả cuốn phim này là Marcin Gutotski. Trước đó ông cũng đã thực hiện cuốn phim thời sự cáo buộc Đức Hồng Y Stanislaw Dziwisz, nguyên Tổng Giám Mục giáo phận Cracovia, đã xử lý sai trái các vụ lạm dụng. Đức Hồng y nguyên là bí thư riêng của Đức Gioan Phaolô II trong 40 năm.

Phim tài liệu mới của ông Gutowski mang tựa đề “Franciszkanska 3” (địa chỉ tòa Tổng Giám Mục ở Cracovia) trong đó ông cáo buộc Đức Hồng Y Wojtila đã thuyên chuyển các linh mục lạm dụng từ Cracovia sang các giáo phận khác, và sang cả nước Áo trong thời gian ngài cai quản giáo phận từ năm 1964 đến khi được bầu làm Giáo Hoàng năm 1978.

Ông Gutowski cho biết đã làm việc trong 2 năm rưỡi để xác định xem hồi đó Karol Wojtila biết gì về những trường hợp lạm dụng trong tổng giáo phận thuộc quyền. Ký giả này đã nói chuyện với những người bị lạm dụng, với thân nhân của họ và các cựu nhân viên tòa Tổng Giám Mục. Ngoài ra ông đã cứu xét một số tài liệu về Giáo Hội mà ông kiếm được, kể cả vài tài liệu từ văn khố của công an mật vụ thời cộng sản Ba Lan. Ông không được cứu xét văn khố của tòa Tổng Giám Mục Cracovia.

Trong lời giới thiệu cuốn phim, Gutowski trình bày những khám phá của ông như những điều chung kết và nói: “Tôi hy vọng rằng phúc trình này chấm dứt cuộc thảo luận và lễ hội ém nhẹm thực tại, giả vờ như Gioan Phaolô II có thể không biết. Sau cuốn phim này, chúng ta sẽ không còn hồ nghi gì: Wojtila đã biết và biết từ lâu trước khi trở thành giáo hoàng. Giờ đây, để nói thẳng, trái banh đang ở phía Giáo Hội”.

Cuốn sách “Lỗi tại tôi mọi đàng”

Ngoài cuốn phim trên đây, có một cuốn sách cũng nhắm cáo buộc Đức Hồng Y Wojtila theo chiều hướng tương tự. Sách mang tựa đề “Lỗi tại tôi mọi đàng. Gioan Phaolô II đã biết”, do ký giả Ekke Overbeek người Hà Lan biên soạn. Hồi tháng 12 năm 2022, ông đã cho đăng một vài phần của cuộc điều tra trên báo “Trow”.

Ký giả trưng dẫn trường hợp hai linh mục lạm dụng: Cha Eugeniusz Surgent đã được bao che, chỉ bị Đức Hồng Y Tổng Giám mục Cracovia thuyên chuyển sang các giáo phận khác và tiếp tục làm việc mục vụ tại đó. Hoặc linh mục Józef Loranc, đã bị cáo là đã lạm dụng thiếu nữ, nhưng không bị xử lý và trừng phạt nghiêm ngặt.

Các phản ứng

Hai linh mục đại diện Hội đồng Giám mục Ba Lan

Ngày 7/3 vừa qua, sau khi cuốn phim tài liệu của Gutowski được trình chiếu, 2 linh mục là cha Adam Zak, điều hợp viên của Hội đồng Giám mục Ba Lan về việc bảo vệ trẻ vị thành niên, và cha Piotr Studnicki, Giám đốc Văn phòng Hội đồng Giám mục Ba Lan bảo vệ trẻ em và người trẻ, đã nhân danh Hội đồng Giám mục Ba Lan ra thông cáo chung. Trước hết hai vị nhắc đến vụ 2 linh mục được nói đến trong sách của ký giả Overbeek đã được dư luận biết đến vì hồi đầu tháng 12 năm ngoái, khi ký giả Hà Lan thông báo và cho ấn hành trước vài đoạn trong sách, 2 ký giả điều tra người Ba Lan bác bỏ các lý lẽ của ký giả Overbeek.

Hai ký giả người Ba Lan là Tomasz Kryzak và Piotr Litka, của báo Tzeczpospolita. Hai người này cho biết linh mục Eugeniusz Surgent không thuộc tổng giáo phận Cracovia, nhưng thuộc giáo phận Lubaczów. Hồi đó Đức Hồng Y Karol Wojtila đưa ra nhiều quyết định liên quan đến linh mục Surgent, “trong giới hạn thẩm quyền của ngài, và để cho Giám mục bản quyền của đương sự là Giám mục của Lubaczów quyền quyết định cuối cùng về việc trừng phạt linh mục ấy”.

Hai ký giả ấy nói rằng “Đức Tổng Giám mục giáo phận Cracovia bấy giờ không thể làm gì vì sự kiện linh mục Surgent làm việc trong hai giáo phận”. Hai ký giả này cũng nói về cách xử sự của Đức Hồng Y Wojtila đối với linh mục Józef Loranc, bị cáo buộc đã lạm dụng thiếu nữ.

“Đức Hồng Y Wojtila đã đưa ra ngay những quyết định phù hợp với giáo luật. Trong khi ngài từ từ giảm những hình phạt theo giáo luật và chứng tỏ lòng thương xót, ngài vẫn luôn canh chừng đối với đương sự”. Khi ngài hay biết những tố cáo về vụ này, hồi năm 1970, ngài đã huyền chức ngay và cấm đương sự không được thi hành thừa tác vụ linh mục, buộc phải sống trong một đan viện một thời gian, và tĩnh tâm, cũng như nhận được sự giúp đỡ chữa trị”. Sau đó, nhà chức trách dân sự mới bắt giam linh mục đó.

Tiếp đến trong thư gửi cho Loranc năm 1971 sau khi đương sự được ra khỏi tù, Đức Hồng Y Wojtila viết: “Sự việc tòa án Giáo hội không áp dụng những biện pháp trừng phạt vẫn không xóa bỏ tội ác và không loại trừ tội lỗi”.

Hai ký giả Krzyzak và Litka nói rằng “Thái độ này của Đức Hồng Y Wojtila khác hẳn với đường lối thực hành khoan dung thịnh hành thời đó đối với những người đã phạm những tội ác như thế”.

Về vị Linh Mục thứ ba là cha Sadus được nói đến trong phim tài liệu của Gutowski, hai linh mục đại diện Hội đồng Giám mục Ba Lan nhận định rằng trong vụ này, tác giả cuốn phim không dựa trên một cuộc điều tra truy tố hoặc tư pháp, nhưng dựa trên các tài liệu của cơ quan an ninh của Cộng hòa nhân dân Ba Lan, tức là mật vụ thời cộng sản. “Dựa trên những nguồn được trình bày trong cuốn phim, người ta không thể xác định mức độ các hành vi được quy cho cha Sadus”.

Cơ quan an ninh là công an mật vụ và phản gián của Nhà nước cộng sản vô thần cai trị Ba Lan và tìm cách lật đổ và kiểm soát Giáo hội Công Giáo tại nước này.

Hai linh mục Zak và Studnicki cũng nhận xét rằng “ngày nay có sự ý thức xã hội lớn hơn về những hậu quả của những hành vi lạm dụng tính dục và Giáo hội đã đề ra những thủ tục và đường hướng đáp lại và giúp đỡ... Để xác định vai trò và thẩm định chính xác những quyết định và hoạt động của Đức Karol Wojtila, bản quyền của tổng giáo phận Cracovia, cũng như giải thích những lời cáo buộc chống Đức Hồng Y Adam Sapieha, (vị tiền nhiệm của Đức Hồng Y Wojtila) cần nghiên cứu hơn các tài liệu trong văn khố” (CNA 8-3-2023)

Chủ tịch Hội đồng Giám mục Ba Lan

Sau hai linh mục đại diện, ngày 9/3, đến lượt vị Chủ tịch Hội đồng Giám mục Ba Lan, Đức cha Stanislaw Gadecki, Tổng Giám Mục giáo phận Poznan, kêu gọi mọi người thiện chí tại nước này đừng phá bỏ công ích, và gia sản của Đức Giáo Hoàng Gioan Phaolô II là điều chắc chắn thuộc về công ích. Người Ba Lan cần nhớ đến phúc lành mà Chúa Quan Phòng ban cho chúng ta nhờ vị Giáo Hoàng này.

Trong tuyên ngôn, Đức Tổng Giám mục Gadecki nhấn mạnh rằng Thánh Gioan Phaolô II là một trong những vị Giáo Hoàng lớn nhất và là một vĩ nhân người Ba Lan. “Đức Giáo Hoàng Ba Lan đã và còn là điểm tham chiếu tinh thần, một thầy dạy đức tin và là một vị chuyển cầu trên trời” cho hàng triệu người Ba Lan. Dưới ánh sáng đó, những toan tính bôi nhọ con người và công việc của Đức Cố Giáo Hoàng, dưới chiêu bài là quan tâm đối với sự thật và thiện ích, thật là những điều gây sốc”.

Đức Tổng Giám mục Gadecki cũng nói rằng “tác giả những tiếng nói làm mất uy tín ấy đã theo một lối tiếp cận thiên lệch để đánh giá Đức Karol Wojtila, thường là theo thể thức không hợp với lịch sử, không biết bối cảnh, công nhận một cách thiếu phê bình đối với những tài liệu do công an mật vụ như là những nguồn đáng tin cậy... Những người ấy đã không để ý đến những phúc trình và nghiên cứu được thực hiện một cách đáng tin cậy về những lời nói và việc làm của Đức Gioan Phaolô II”.

Đức Cha Chủ tịch Hội đồng Giám mục Ba Lan nhắc lại rằng đi từ quyết định của Đức Cố Giáo Hoàng, “Giáo Hội đã thực hiện một cố gắng quan trọng để thiết lập các cơ cấu và thủ tục rõ ràng để đảm bảo an ninh cho các trẻ em và người trẻ, trừng phạt thích đáng những kẻ lạm dụng tính dục, và nhất là giúp đỡ các nạn nhân”. Ngài cũng khẳng định rằng “Sự thánh thiện và cao cả của Đức Gioan Phaolô II không có nghĩa là ngài không thể có những lầm lẫn. “Là chủ chăn của Giáo Hội trong một thời kỳ chia rẽ giữa Âu Châu và khối Xô Viết có nghĩa là phải đương đầu với những thách đố khó khăn. Vì thế chúng ta cần ý thức rằng thời đó, không những tại Ba Lan có những luật lệ khác với ngày nay, ý thức xã hội và phong tục giải quyết các vấn đề cũng khác. Vì thế tôi kêu gọi mọi người thiện chí đừng phá hủy công ích, và gia sản của Đức Gioan Phaolô II chắc chắn là điều thuộc về công ích.” (Ekai 9-3-2023)

Phản ứng của chính quyền Ba Lan

Cả Thủ tướng Ba Lan, ông Mateusz Morawiecki, cũng lên tiếng bênh vực thanh danh Đức Giáo Hoàng Gioan Phaolô II trước những lời cáo buộc dựa trên các hồ sơ của mật vụ thời cộng sản tại nước này.

Trong một tuyên ngôn video đăng trên Facebook của ông, Thủ tướng nói rằng những bằng chứng được trưng dẫn chống lại Đức Cố Giáo Hoàng “rất đáng nghi ngờ”. Vụ này do những nhóm muốn “tạo nên một cuộc chiến tranh văn hóa” chống lại người Ba Lan và đảo lộn cuộc sống của họ.

Thủ tướng Morawieki nhấn mạnh vai trò của Đức Cố Giáo Hoàng đưa tới sự thay đổi tiến tới chế độ dân chủ tại Ba Lan trong thập niên 1980, gợi hứng cho các nước khác tại Trung và Đông Âu còn ở dưới sự cai trị của chế độ cộng sản. Ông nói: “Danh sách những công trạng của Đức Giáo Hoàng Gioan Phaolô II cho thế giới và Ba Lan thật là vô tận. Tôi đứng lên bênh vực Đức Giáo Hoàng Gioan Phaolô II của chúng ta vì tôi biết chúng ta, trong tư cách là quốc gia, mang nợ rất nhiều đối với Đức Gioan Phaolô II. Có lẽ chúng ta mắc nợ ngài mọi sự”.

Hạ viện Ba Lan bênh vực thanh danh Đức Gioan Phaolô II

Hạ viện Ba Lan cũng đã thông qua nghị quyết bênh vực thanh danh của Đức Giáo Hoàng Gioan Phaolô II chống lại những cuộc tấn công vừa nói đồng thời bày tỏ lòng biết ơn đối với mọi công dân đã đứng lên bênh vực thánh Gioan Phaolo II. Sự bênh vực này được sự ủng hộ của những người không thuộc Giáo Hội cũng như những thành phần của Giáo Hội, và đã tranh đấu trong nhiều năm để sửa chữa những sai lầm xảy ra sau khi những vụ lạm dụng được bày tỏ.”

Nghị quyết đã được thông qua với 271 phiếu thuận, 43 phiếu chống và 4 phiếu trắng. Các phiếu chống đến từ đảng tả phái, trong khi đảng lớn nhất trong phe đối lập là Liên Minh công dân (KO) không bỏ phiếu.

Trước cuộc bỏ phiếu có cuộc trình chiếu một đoạn phim về cuộc viếng thăm của Đức Giáo Hoàng Gioan Phaolô II tại Quốc hội Ba Lan ngày 11/6/1999.

Bộ ngoại giao Ba Lan

Cũng nên nói thêm rằng ngày 10/3 vừa qua, Bộ ngoại giao Ba Lan đã triệu đại sứ Mỹ ở thủ đô Varsava, ông Mark Brzezinski đến để phản đối vụ đài truyền hình thương mại của Mỹ TVN24 đã truyền đi cuốn phim tài liệu tấn công Đức Giáo Hoàng Gioan Phaolô II và than phiền rằng “Hoạt động của đài truyền hình này có thể có cùng những hậu quả của một cuộc chiến tranh hỗn hợp nhắm chia rẽ xã hội Ba Lan và tạo ra căng thẳng” (notiulti.com 10-3-2023)