Հայ եկեղեցին եւ հայ երիտասարդը դէմ առ դէմ. Դիւանագիտութեան եւ կեղծիքին սահմանները

Քաղաքական գիտութիւններու ուսանող կամ պաշտօնով դիւանագէտ ըլ­լա­լու պէտք չունինք անպայման, որպէսզի կարենանք դիւանագիտութեան եւ կեղծի­քին տար­­­բերութիւնները զգալ:

Դիւանագիտութիւնը իր միջպետական հասկացութեամբ, յատկապէս այնպիսի ժամանակաշրջաններու, երբ աշխարհը մատնուած ըլլայ պատերազմա­կան խմորում­նե­րու, որոնց պատճառով` կեանքի անապահովութեան վախազդու շշուկ­ներու, դիւա­նա­­գիտութիւնը, հանգամանաւոր միջնորդութեամբ աշխուժութիւն պէտք է ցոյց տայ, հակառակորդ­ներու միջեւ փոխյարաբերութեանց բնականոնաց­ման, համե­րաշ­խութեան եւ ի վերջոյ խաղաղութեան ի խնդիր:

Դիւանագէտը բարձրաստիճան պաշտօնատարն է տուեալ երկրին, յատուկ կազ­­մաւորում ստացած անձնաւորութիւն մը, որուն հիմնական դերը, դիւանագիտութեան միջոցով բարւօք յարաբերութիւններ մշակելն է այն երկրին հետ, ուր ուղարկուած է իբրեւ դիւա­նագիտութեան պետ: Քաղաքական, տնտեսական, մշակութային, կրթա­կան, ընկերա­յին, կենսոլորտային, արդիւնաբերական, առեւտրական եւ այլ բնագա­ւառ­ներ մաս կը կազմեն դիւա­նագէտի օրակարգին, որոնց ենթախորագրերը ամէն օր աճ կ՛արձանագրեն, ճոխաց­նելով ո՛չ միայն փոխյարաբերական առօրեան տուեալ երկիրներուն, այլեւ նոյնինքն դիւանագէ­տին աշխատանքային կենսագրութիւնը, իր պետութեան կողմէ գոր­ծունեայ դիւանագէտի պատուին արժա­նացնելով զայն:

Դիւանագէտին այս բարձր պաշտօնը, փոխաբերական իմաստով կը տրուի նա­եւ այնպիսի մարդոց, որոնք ընկերութեան կեանքին մէջէն սողոսկելով անցնելու մաս­նա­գիտութեան ինքնուս աշակերտներ եղած են անցեալին եւ իրենց ստացած «կրթու­թիւնը» ամենօրեայ դրութեամբ ու ամէն տեղ կը կիրարկեն մեծ վարպետութ­եամբ: Թէ ինչպէս նման անձեր իրենց «կաշին կ՛ազատեն» եւ ամէնէն դժուար խնդիր­ներուն մէջէն դուրս կու գան, շատերու համար դեռ հանելուկ է: Առնէտները իրենց ա­ւարը վերցնելէ ետք փախուստի դիմած պահուն երբ զգան թէ իրենց պոչը նեղ անցքի մը մէջ բռնուած է, մարմնի մկաններու ամբողջ ուժով կ՛ազատագրեն զայն, չխնայելով անոր վրայի մազերուն: Ուստի, անոնք «կը խուզեն» իրենց պոչը եւ կը փախչին: Ա՛յս է փո­խաբերաբար ըմբռնուած դիւանագիտութիւնը: Անձ մը, որ գիտէ սուտի, գողութեան, անբարոյութեան ու բոլոր տեսակի կեղտոտ ա­րահետներէն սողոսկալ ու անցնիլ, միշտ գործածելով կեղծիքի ժպտադէմ դիմակը, «իսկական դիւանագէտ» կը համար­ուի բառին փոխաբերական իմաստով: Ոմանք գովասանական արտայայտութիւննե­րով փառքի պսակները կը հիւսեն այսպիսիներու գլխուն շուրջ, թուելով անոնց ունե­ցած կեցուածքին ճկունութիւնը եւ հարցե­րը անուշութեամբ լուծելու արհեստավարժ ճար­տա­րութիւնը: Սակայն ըսելու կարիք չկայ, որ բացասական նշանակութիւն ու­նին այդ գովասանքները, իսկ երբեմն ալ ծիծաղի պատճառ կը հանդիսանան, որով­հետեւ ինչքան ալ մարդիկ ճարպիկ համարեն նման ան­ձեր, դարձեալ անոնց մէջ կը տեսնեն խարդախութեան, խաբեբայութեան ու խորա­մանկութեան վատ կերպարները:

Դիւանագիտութեան փոխաբերական իմաստով ըմբռնուած այս տեսակը եւս կարելի է երկու իմաստներով հասկնալ: Անոնց առաջին տեսակը արդէն որոշ չափով բացա­տ­րեցինք վերը, որ է` խորամանկութեամբ ամէնէն դժուարին կացութիւն­նե­րէն ճո­ղոպրող անձը: Սակայն երկրորդը, նոյն ճկունութեան բարենպատակ օգտագործումն է: Այսպէս, ծնողներ իրենց զաւակներուն միջեւ եղած խնդիրները այն­պիսի ճկունու­թեամբ կը լուծեն, որ որեւէ դատաւոր նման արդա­րա­դատ որոշում պիտի չկարենար կայացնել, որուն մէջ խստութիւնը, անկեղծութիւնը եւ քաղց­րութիւնը միաձուլուած կը ներկայանան…: Ասիկա եւս դիւանագիտութիւն է, բառին փոխաբե­րական իմաս­տով ըմբռնուած, որուն մեկնակէտը դարձեալ ճկունութիւնն է, սակայն իր անվնաս տե­սակով, այսինքն իսկապէս համերշախութիւն ստեղծելու համար կիրարկուած: Այստեղ դիւանագիտութիւնը այնպիսի միջնորդութիւն է, որուն գործադրած ճկունութիւնը  շրջա­­պատի բարիքին կը ծառայէ, մինչդեռ առա­ջին տեսակի «դիւանագէտ»ին կա­տա­րածը, միշտ իր անձին ի շահ գործի դրուած ճարպիկութիւն մըն է, որուն գործադրած ճկունութեան հետեւանքով բազմաթիւ զոհեր կ՛իյնան շրջապատին մէջ: Անոնցմէ ոմանք, իր խօսած սուտերուն պատճառով բարոյա­պէս կը յուսալքուին, ուրիշներ` նիւթապէս կը տուժեն, իսկ երրորդ խումբի մարդիկ` աշխատանքային կամ պաշտօնի կորուստ կ՛ունենան, եւ այսպէս շարունակաբար:

Վերոյիշեալ երկու փոխաբերական իմաստներով «դիւանագէտ»ներէն առաջինը ունի մի քանի մեթոտներ, որոնցմով կը յաջողի դարձնել իր ջրաղացը: Անոնցմէ առա­ջինը սուտն է: Ճարպիկ կամ ճկուն այս «դիւանագէտ»ը այնքան վարժ ստախօս մը կը դառնայ ժամանակի ընթացքին, որ ալ չի՛ յիշեր, թէ ե՞րբ եւ ո՞ւր, ո՞ր մէկ սուտը խօսած է: Սուտերու առատութիւնը հարսանեկան խնճոյքի ընթացքին խանդավառ պարողնե­րու նման կ՛աղմկեն իր բերնին մէջ շուրջպար կազմած, իրենց ծաղփեղանակնե­րուն մէջ գինովցնելով նաեւ զիրենք հնարողը: Այսպէս է, որ ստախօսը կը սկսի հա­ճոյք ստա­նալ իր խօսած սուտերէն եւ այս պատճառով է դարձեալ, որ ան չի՛ յիշեր իր խօ­սած սուտերը, որովհետեւ կը յարբենայ անոնց գեղեցիկ շարայարութեամբ:

Երկրորդ մեթոտը, որ առաջին տեսակի «դիւանագէտ»ը կ՛օգտագործէ, կեղծիքն է, իր բոլոր դիմակներով: Ասիկա փրկութեան երկրորդ եւ կարեւոր լաստերէն մէկն է, որուն վրայ բարձրանալով, «դիւանագէտ»ը կը յաջողի ինքզինք յանձնել հոսող գե­տի ալիքներուն, եւ աննկատ հեռանալ այն վայրէն, ուր ճկունութիւն ի գործ դրած էր, մա­տին վրայ խաղցնելով անփորձ միամիտներ:

Կեղծաւոր «դիւանագէտ»ին մէկ ժպիտին տակ թաքնուած կ՛ըլլայ հազար հատ լարուած թա­կարդ ու նոյնքան ծրագրուած խաբէութիւն, որոնք ան կը յաջողի դիւային հնարք­ներով վարագուրել, շրթներու լայնարձակ տարածումով ու աչքերու նշաձեւ ձգումով, իսկ ատամներուն ցուցադրու­թիւնը` պարտադիր չէ: Թէ ինչքա՞ն երկար կը տեւէ անոր խաբեբայական ճանապարհը եւ կամ ո՞ւր եւ ե՞րբ անոր ճամբան կը հատ­է ա՛յլ «դիւանագէտ» մը` չենք կրնար ըսել: Ատիկա մեր գիտնալիքը չէ՛, այլ Աստուծոյ, ինչ­պէս կ՛ըսէ քրիստոնեայ հաւատացեալ մարդը, խորապէս հաւատալով երկնային ար­դարութեան, կամ ժողովրդային բառով` «Աստուծոյ գաւազանին» գործադրութեան:

Այսքան ընդարձակ քննարկելով դիւանագիտութեան փոխաբերական իմաստ­ները, դարձեալ կը վերադառնանք անոր իսկական իմաստին` քաղաքական գիտութ­իւններու մէկ ենթաբաժինը ներկայացնող նշանակութեան, միշտ խորհելով, որ արդ­եօ՞ք այս բնագաւառին մէջ եւս կեղծիքը իր տխուր դերակատարութիւնը կ՛ունե­նայ: Մենք յանգեր ենք այն եզրակացութեան, որ` դժբախտաբար այո՛, կեղծիքը դիւա­նագիտութեան անբաժան մասը դարձեր է ներկայ աշխարհի անհաւա­տարմութեան սանձարձակ մայթերուն վրայ: Աստուածաշնչական բառով այս «պոռնկութեան» դէմ­քին վրայ ուրուագծուած ժպիտը շատ աւե­լի մեղանչական է ու դատապարտելի, քան անոր բացայայտ տեսակը, ճամբու եզրին կանգնած պերճաղիճին այտերը զարդարողը:

Դիւանագիտութեան եւ կեղծիքի սահմաններու անյստակութեան հետեւանք են այն բոլոր անարդարութիւնները, որոնց պատճառով երիտասարդ կեանքեր կը զոհ­ուին պատե­րազմական ճակատներուն վրայ, ինչպէս նաեւ անմեղ զոհեր կ՛իյնան խա­ղաղ բ­նակչութեան շարքերուն մէջ:

ԳՐԻԳՈՐ ԱՐՔ. ՉԻՖԹՃԵԱՆ

Քաղուած «Ասպարէզ» էն