Ատրպէյճան Կիրանցի եւ Ոսկեպարի եկեղեցիները «Աղուանական յուշարձաններ» կ՛անուանէ

«Մանիւմընթ Ուաչ»ը (Monument Watch) յայտարարութեան մը միջոցաւ ահազանգեց, որ Ատրպէյճան Կիրանցի եւ Ոսկեպարի շրջաններուն մէջ գտնուող հայկական եկեղեցիները աղուանական յուշարձաններ կ՛անուանէ։ Ստորեւ՝ նշեալ յայտարարութիւնը.

«Արդէն տեւական ժամանակ է ադրբեջանական տարբեր շրջանակներ Հայաստանի Հանրապետութեան արեւելեան եւ հարաւային շրջանները անուանում են «Արեւմտեան Ադրբեջան»: Արդէն անդրադարձել ենք, օրինակ, 2023 թուականի Նոյեմբերի 23-24ին Նախիջեւանում տեղի ունեցած «Վերադարձ դէպի Արեւմտեան Ադրբեջան» փառատօնին, որին նախորդել էր «Ճանապարհ, որը տանում է դէպի Արեւմտեան Ադրբեջան» խորագրով համաժողովը (https://t.me/zangezuravtonomia/47872?single):

«Կամ, օրինակ, Դեկտեմբերի 15ից Ադրբեջանի «Արուեստի ազգային թանգարան»ում բացուած «Արեւմտեան Ադրբեջանը մշակութային յիշողութեան մէջ» ցուցահանդէսը (https://t.me/AzeSputnik/52778): Նախորդ տարում բացուեց նաեւ «Արեւմտեան Ադրբեջան» հեռուստաալիքը, իսկ մինչ այդ արդէն ադրբեջանական մեդիա տիրոյթում կային «Արեւմտեան Ադրբեջան» անուանումով բազմաթիւ նոր հարթակներ https://oxu.az/society/759665: Այս եւ այլ գործիքներով ադրբեջանական քարոզչամեքենան փորձում է Հայաստանի տարածքը ներկայացնել որպէս ադրբեջանական, տարածել ռասսայական (ցեղային) խտրականութիւն եւ հայկական մշակոյթը ներկայացնել որպէս աղուանական եւ թիւրքական (https://www.youtube.com/@QerbiAzerbaycanTV/videos, մանրամասն տե՛ս): «Արեւմտեան Ադրբեջանի համայնք» կոչուող կազմակերպութիւնը դիմել է ԵՈՒՆԵՍԿՕին` «Արեւմտեան Ադրբեջանի» մշակութային ժառանգութեան ոչնչացման կանխման առաջարկով, «Պատմական-մշակութային ժառանգութեան բռնիւրացման նոր փորձեր», «Երեւանը, Սեւանն ու Սիւնիքը Ադրբեջանը հռչակում է որպէս «ադրբեջանական ժառանգութիւն», «Ադրբեջանի հանրապետութեան ագրեսիւ (յարձակողապաշտ) քաղաքականութեան հերթական դրսեւորումը», https://monumentwatch.org/wp-content/uploads/2023/12/Text-and-Maps-in-Armenian.pdf) յօդուածներում:

«Այս համատեքստում ադրբեջանական մեդիահարթակներում անդրադարձ է կատարւում նաեւ սահմանազատուող (եւ ոչ միայն) հատուածներում գտնուող յուշարձաններին, դրանց «աղուանական ծագմանը» եւ հայկական կողմի վերանորոգումներով «աղուանական հետքերի» վերացմանը https://www.adalet.az/az/posts/detail/mekrli-ermeni-plani-serhede-yaxin-mebedler-niye-tecili-temire-baglanir-1718180959: Յօդուածում այս անգամ «աղուանական յուշարձաններ» են անուանւում Կիրանց գիւղի Սբ. Երրորդութիւն եւ Ոսկեպարի Սբ․ Աստուածածին եկեղեցիները, յատուկ նշելով նաեւ, որ առկայ են նոյն «կարգավիճակում» գտնուող այլ յուշարձաններ եւս:

«Կիրանց գիւղի Սբ. Երրորդութիւն եկեղեցին տեղական կոպտատաշ քարից կառուցուած 19րդ դարի եռանաւ բազիլիկ եկեղեցի է: Նման օրինակներ յայտնի են տարածաշրջանի բազմաթիւ բնակավայրերում (Բարեկամաւանի Սբ. Գէորգ, Աչաջրի Սբ. Աստուածածին եւ այլն): Եկեղեցին խորհրդային շրջանում վերածուել էր պահեստի: Այժմ իրականացւում են կառոյցի նախնական տեսքին ուղղուած վերանորոգման աշխատանքները: Յուշարձանի հիմնական առանձնայատկութիւնը տանիքն իրենց վրայ կրող երեք զոյգ ամբողջական քարէ սիւներն են: Եկեղեցու հարաւային աւանդատան պատուհանի արտաքին վերին հատուածում պահպանուել է «1888 ամի» թուականը, իսկ դրանից աջ հայերէն արձանագրութեան հատուած (մանրամասները շուտով կը տեղադրուեն կայքի ՀՀ սահմանային յուշարձանների մշտադիտարկմանը վերաբերող հատուածում (https://monumentwatch.org/hy/%d5%a1%d6%80%d6%81%d5%a1%d5%ad%d5%ab-%d5%b0%d5%b8%d6%82%d5%b7%d5%a1%d6%80%d5%b1%d5%a1%d5%b6%d5%b6%d5%a5%d6%80%d5%ab-%d5%b4%d5%b7%d5%bf%d5%a1%d5%a4%d5%ab%d5%bf%d5%a1%d6%80%d5%af%d5%b8%d6%82%d5%b4/):

«Ոսկեպարի Սբ. Աստուածածին կենտրոնագմբէթ եկեղեցին 6րդ դարի վերջով 7րդ դարասկզբով թուագրուող կառոյց է: Այն պատկանում է հայկական վաղմիջնադարեան եկեղեցական ճարտարապետութեան «մաստարայատիպ» կառոյցներին (Մաստարայի Սբ. Յովհաննէս, Հառիճավանքի Սբ. Գրիգոր, Արթիկի Սբ. Գէորգ, Կարսի Առաքելոց): Կառոյցի վրայ արձանագրութիւններ չեն պահպանուել: Առանձնայատուկ են յատկապէս շինութեան վրայ առկայ խաչային յօրինուածքները, որտեղ գնդի վրայ կանգնեցուած խաչերը` շնորհիւ խաչաթեւերի խարսխաձեւ յաւելումների, նմանւում են կարթերի կամ նաւախարիսխների (տե՛ս Պետրոսեան 2008, 39): Եկեղեցին հիմնական վերանորոգման է ենթարկուել 1975-1977 թուականներին, ներկայումս նախատեսւում է կառոյցի ծածկասալերի վերանորոգման աշխատանքներ (https://monuments.am/articles/832?type=news&fbclid=IwZXh0bgNhZW0CMTAAAR2Mmd5qkQwOnvhD88ZCiQhDQDRDWhVXAOJp5EsZB7Vz6Ll_aNVs4wQI-j0_aem_AV0UqfEf5pMiReuopvijeDu2or6dMQQYb0fLK6J_Szrhr4MFX827492lMZpABVr5e8Z1c3bX2un8sOyt37Bt2kWO):

Ադրբեջանական «մեղադրականում» անդրադարձ է կատարուած նաեւ Երերոյքի տաճարի վերանորոգմանը, որտեղ տաճարը ներկայացուած է որպէս «արեւմտեան Ադրբեջանի Շորայալի Ագին շրջանի տարածքում, Արփաչայի ձախ ափին գտնուող հին թիւրքական կոթող»: Աւելին երեւակայել ուղղակի անհնար է` վաղքրիստոնէական տաճարը հռչակել «թիւրքական կոթող»: Նշենք նաեւ, որ 5-6րդ դարերով թուագրուող քրիստոնէական յուշարձանը ընդգրկուած է ԵՈՒՆԵՍԿՕի Համաշխարհային մշակութային ժառանգութեան նախնական ցանկում եւ Եւրոպա Նոստրայի Ամենավտանգուած մշակութային կոթողների ցանկում, իսկ ամրակայման եւ վերականգնման ծրագիրն իրականացւում է ՀՀ ԿԳՄՍ նախարարութեան եւ Հայաստանում ԱՄՆ դեսպանութեան միջեւ համագործակցութեան շրջանակներում, ԱՄՆ դեսպանի «Մշակութային արժէքների պահպանութեան հիմնադրամի» ֆինանսաւորմամբ  (https://escs.am/am/news/19236?fbclid=IwZXh0bgNhZW0CMTAAAR2cs2Ds6r5h1b3gp1er-BHZm8nYDQFVcad6VF948qFhf4WURcCv6xRzHqc_aem_AV2b07wTA3ApdNaRSI3RE9jcrfDEMcoboArYoLgJ5tsZR4bSoEKFbtT48Z1jGGvQjfT8b3Y8-JeMWrAUOoDTiN2b):

ՄԵՐ ԱՐՁԱԳԱՆԳԸ

Ադրբեջանի կողմից որդեգրուած քաղաքականութիւնը օրէցօր ընդլայնում է իր «աղուանականացման» սահմանները` իր մէջ ամփոփելով Արցախի, Ուտիքի եւ Հայաստանի Հանրապետութեան արեւելեան եւ հարաւային շրջանների գրեթէ բոլոր քիրստօնէական յուշարձանները: Այսպիսով ադրբեջանական կողմը մեծացնում է տարածքային, պատմական եւ մշակութային յաւակնութիւնները Հայաստանի Հանրապետութեան տարածքի (եւ յատկապէս սահմանային շրջանների), հայ ժողովրդի պատմական հայրենիքի եւ մշակութային ժառանգութեան նկատմամբ: Նման, անընդհատ հնչեցուող անհեթեթութիւնները չեն պարունակում որեւէ գիտական հենք եւ ունեն յստակ ռասսայական խտրականութեան եւ ազգային ատելութեան քարոզչութեան բնոյթ»:

Աղբիւրը` Ասպարէզ