Վարդան Գրիգորեան. Գիտնական և մարդասէր

Վարդան Գրիգորեանի կեանք եւ ժառանգութեան, ականաւոր գիտնական, պատմաբան եւ մարդասէր, ում ներդրումը կրթութեան եւ մշակոյթի ոլորտում մնայուն ազդեցութիւն է ունեցել աշխարհի վրայ:

Վարդան Գրիգորեանը ծնուել է 1934 թուականի ապրիլի 8-ին Իրանի Թավրիզ քաղաքում, հայ ընտանիքում։ Վարդան Գրեգորեանի վաղ շրջանը նշանաւորուեց ակադեմիական հաջողութիւններով: Նրա անցած ճանապարհը Իրանում փոքր տղայից մինչև Միացեալ Նահանգներում յայտնի մանկավարժ եւ մշակութային առաջնորդ, վկայում է գիտելիքի ձգտման եւ հասարակութեան բարելաւման գործում նրա անսասան նուիրուածութեան մասին:

Գրիգորեանի կրթական ճանապարհը սկսուել է հայրենիքում, որտեղ նա յաճախել է հայկական դպրոցներ, ուսումնասիրել պատմութիւն ու գրականութիւն։ Ակադեմական տաղանդը նրան նպաստեց Սթենֆորդի համալսարանի կրթաթոշակի համար, որտեղ նա աւարտեց իր պակալաուրիադը: Հետագայում նա Ստենֆորդում ստացել է պատմութեան եւ հումանիդար գիտութիւնների դոկտորի աստիճան՝ հաստատելով իր համբաւը որպէս գիտնական եւ մանկավարժ։

Գրիգորեանի ամենաուշագրաւ ձեռքբերումներից մէկը Նիու Եորքի հանրային գրադարանում նրա փոխակերպող առաջնորդութիւնն էր: Երբ նա 1981 թուականին դարձաւ գրադարանի նախագահ, հաստատութիւնը բախուեց ֆինանսական եւ գործառնական լուրջ խնդիրների: Իր հեռատես ղեկավարութեան միջոցով Գրիգորեանը վերակենդանացրեց գրադարանը՝ զգալի միջոցներ հայթայթելով, արդիականացնելով նրա գործունէութիւնը եւ մեծացնելով նրա դերը որպէս մշակութային եւ կրթական կենդրոն: Նրա ջանքերով ոչ միայն կենսունակ դարձաւ գրադարանը, այլեւ այն հասցրին նոր բարձունքների՝ ապահովելով նրա տեղը որպէս արժէքաւոր հաստատութիւն գալիք սերունդների համար։

Գրիգորեանի ազդեցութիւնը կրթութեան վրայ տարածուեց Նիու Եորքի հանրային գրադարանից դուրս: 1989 թուականին նա դարձաւ Պրաունի համալսարանի նախագահ, որտեղ նա շարունակեց հանդէս գալ ակադեմիական գերազանցութեան եւ ներառականութեան համար: Նրա ղեկավարութեամբ Պրաունի համալսարանը զգալի բարելաւումներ է իրականացրել իր ակադեմիական ծրագրերում, ֆակուլտետների բազմազանութեան եւ համալսարանի յարմարութիւնների մէջ: Գրիգորեանի պաշտօնավարումը Պրաունում նշանաւորուեց ինչպէս ուսանողների, այնպէս էլ դասախօսների համար աջակցող եւ ինտելեկտուալ խթանող միջավայր ստեղծելու յանձնառութեամբ:

Ի լրումն Նիու Եորքի հանրային գրադարանում եւ Պրաունի համալսարանում իր աշխատանքին, Գրիգորեանը նշանակալի ներդրում է ունեցել աւելի լայն կրթական եւ բարեգործական համայնքում: Նա աշխատել է որպէս Նիու Եորքի Գարնեգի գորպորացիայի նախագահ 1997 թուականից մինչեւ իր մահը՝ 2021 թուականը։ Այս պաշտօնում նա շարունակեց հաստատակամօրէն պաշտպանել կրթութեան կարեւորութիւնը, յատկապէս ցածր եկամուտ ունեցող եւ մարգինալացուած համայնքների համար: Նրա ջանքերն օգնեցին ձեւաւորել կրթական քաղաքականութիւն եւ նախաձեռնութիւններ, որոնք երկարատեւ ազդեցութիւն են ունեցել ուսանողների եւ մանկավարժների վրայ ամբողջ աշխարհում:

Գրիգորեանը նաեւ բեղմնաւոր հեղինակ էր՝ իր գաղափարներն ու փորձառութիւնները կիսելով բազմաթիւ հրատարակութիւններում: Նրա հուշերը՝ Homeward Bound. My Life and Times, առաջարկում է համոզիչ պատմութիւն նրա ճանապարհորդութեան եւ արժէքների մասին, որոնք առաջնորդել են նրա աշխատանքը: Նրա ստեղծագործութիւնները արտացոլում են պատմութեան, մշակոյթի եւ մարդկային վիճակի մասին նրա խորը ըմբռնումը եւ շարունակում են ոգեշնչել ընթերցողներին եւ գիտնականներին:

Իր մասնագիտական ձեռքբերումներից բացի, Գրիգորեանը յայտնի էր իր կարեկցութեամբ եւ մարդասիրական նպատակներին նուիրուածութեամբ: Նա հայ համայնքի անխոնջ ջատագովն էր եւ աշխատում էր հայ մշակոյթի եւ պատմութեան պահպանման ու տարածման ուղղութեամբ: Նրա նուիրուածութիւնը մարդասիրութեանը եւ սոցիալական արդարութեանը դրսեւորուել է տարբեր բարեգործական կազմակերպութիւններին եւ նախաձեռնութիւններին աջակցելու միջոցով, որոնք ուղղուած են ամբողջ աշխարհում մարդկանց կեանքի բարելաւմանը:

Վարդան Գրիգորեանի կեանքը խելամտութեան, առաջնորդութեան եւ կարեկցանքի ուշագրաւ պատմութիւն է: Նրա ժառանգութիւնը շարունակում է ոգեշնչել մանկավարժներին, գիտնականներին եւ մարդասիրական ոլորտի աշխատողներին ամբողջ աշխարհում: Երբ մենք յիշում ենք նրան այսօր, մենք նշում ենք ոչ միայն նրա ներդրումը կրթութեան եւ մշակոյթի մէջ, այլեւ նրա տեւական ծառայութեան ոգին եւ աշխարհն աւելի լաւը դարձնելու նրա ցանկութիւնը: