«Սահմաններից այն կողմ» - Ալեքսանդր Մանթաշև (Մանթաշեան) գործարար և բարերար

Մանթաշեան՝ անուն, որը խորապէս հնչում է հայոց պատմութեան մէջ որպէս գործարար նրա անհաւատալի ձեռքբերումների և բարեգործութեանը անսասան նուիրումի համար:

Ալեքսանդր Մանթաշևը ծնուել է 1842 թուականին Վրաստանի մայրաքաղաք Թիֆլիսում (այժմ՝ Թբիլիսի), որն այն ժամանակ գտնւում էր Ռուսական կայսրութեան կազմում։ Նրա ընտանիքն ի սկզբանէ ծագումով Նոր Ջուղայից էր՝ Պարսկաստանի հայկական համայնքից, իսկ յետոյ տեղափոխուեց Թիֆլիս, որտեղ հայրը հիմնեց մանածագործական բիզնես:

Մանթաշևը փոքր տարիքից ընկղմուել է առևտուրի աշխարհում՝ հօրից սովորելով բիզնեսի բարդութիւնները։ Այնուամենայնիւ, նրա ուղին առանց մարտահրաւէրների չէր. Հոր յանկարծահաս մահից յետոյ երիտասարդ Ալեքսանդրը յայտնուեց ընտանիքի բիզնեսի պատասխանատուն: Բայց նա ոչ միայն բիզնես է ժառանգել. նա ժառանգել է ընդլայնուելու և նորարարութեան առաքելութիւն:

Մանթաշևի ձեռնարկատիրական ոգին արագօրեն ակնյայտ դարձաւ. Նա տեղափոխուեց Պաքու՝ 19-րդ դարում զարգացող նաւթարդիւնաբերութեան սիրտը: Այդ ժամանակ Պաքուն դառնում էր գլոբալ էներգետիկայի կենտրոն, որը գրաւում էր ներդրողների և արդիւնաբերողների ամբողջ աշխարհից: Մանթաշևն իր բիզնեսի սուր խելքով տեսաւ այս ոլորտում առկայ ներուժը և ընկղմուեց դրա մէջ։ Նա ի վերջոյ դարձաւ ժամանակի ամենահզօր նաւթային մասգնատներից մէկը՝ մրցելով այլ տիտանների հետ, ինչպիսիք են Rockefeller’s American Standard Oil Co.-ն եւ Rothschild and Nobel ընտանիքը։

Նա վերահսկում էր հսկայական նաւթահանքերը և առանցքային դեր խաղաց նաւթի տրանսպորտային ենթակառուցուածքի զարգացման գործում, մասնաւորապէս՝ Պաքուն Սև ծովին միացնող խողովակաշարերի զարգացման գործում:

Նրա ընկերութիւնը՝ «Caspian-Black Sea Oil Company», 19-րդ դարի վերջի և 20-րդ դարի սկզբի աշխարհի խոշորագոյն նաւթային ընկերութիւններից մեկն էր: Նրա ղեկավարութեամբ այն դարձաւ նաւթի համաշխարհային առևտուրի կարևոր դերակատար՝ արտահանելով եւրոպական շուկաներ և նոյնիսկ ԱՄՆ:

Չնայած բիզնեսում նրա արտասովոր յաջողութիւններին, Մանթաշևին իսկապէս առանձնացնում էր նրա նուիրուածութիւնը մարդասիրութեանը: Խորապէս հպարտանալով իր հայկական ժառանգութեամբ՝ նա օգտագործեց իր հարստութիւնը՝ աջակցելու հայ ժողովրդին և պահպանելու նրա մշակոյթը հսկայական դժուարութիւնների ժամանակ:

Մանթաշևը ֆինանսաւորել է մի քանի եկեղեցիների, այդ թւում՝ Թիֆլիսի Ալեքսանդր Նևսկի տաճարի և Հայ եկեղեցու հոգևոր կենտրոնի Սուրբ Էջմիածնի վերականգնման աշխատանքները։ Նրա նուիրատուութիւնները երաշխաւորեցին, որ հայ կրօնական և մշակութային կեանքը մնա կենսունակ:

Բացի իր կրօնական ներդրումներից, Մանթաշևը ֆինանսաւորել է բազմաթիւ կրթական նախաձեռնութիւններ։ Նա հասկանում էր, որ կրթութիւնը կարևոր է ապագայ սերունդներին հզօրացնելու համար, և նա աջակցեց հայկական դպրոցների ստեղծմանը Ռուսական կայսրութիւնում և Օսմանեան կայսրութիւնում: Նա նաև կրթաթոշակներ է տրամադրել հայ ուսանողներին՝ սովորելու արտերկրում, մասնաւորապէս Եւրոպայում՝ համարելով, որ համաշխարհային գիտելիքների և գաղափարների հետ ծանօթանալը վճռորոշ է Հայաստանի ապագայի համար։

### Համաշխարհային մարդասիրութիւն

Մանթաշևի բարեգործութիւնը դուրս եկաւ հայ համայնքից. Նա նուիրատուութիւններ է կատարել Եւրոպայում և Ռուսաստանում, մասնաւորապէս առողջապահութեան և կրթութեան ոլորտներում: Նա օգնեց ֆինանսաւորել հիւանդանոցները, մանկատները և դպրոցները՝ միշտ ձգտելով բարձրացնել անապահով խաւերին՝ անկախ նրանց ծագումից և ազգութիւնից:

Իր կենդանութեան օրօք Մանթաշևը յայտնի էր նաև իր խոնարհութեամբ։ Չնայած իր հսկայական հարստութեանը, նա ապրում էր համեստ անձնական կեանքով և յայտնի էր բարեգործութեան հանդէպ իր հանգիստ, բայց ազդեցիկ մօտեցմամբ: Նա երբեք չի ձգտել ճանաչման իր ներդրումների համար՝ նախընտրելով թոյլ տալ, որ իր գործողութիւնները խօսեն իրենց մասին: Իրականում, նրա բարեգործութիւններից շատերը լիովին ճանաչուեցին միայն նրա մահից յետոյ:

### Ժառանգութիւն

Ալեքսանդր Մանթաշևը մահացել է 1911 թուականին Սանկտ Պետերբուրգում՝ թողնելով ժառանգութիւն, որը շարունակում է ազդել հայկական մշակոյթի և մարդասիրութեան վրայ մինչ օրս։ Նրա առատաձեռնութիւնը ոչ միայն փոխեց անթիւ հայերի կեանքը, այլեւ հզօր օրինակ հանդիսացաւ այն բանի, թէ ինչպէս բիզնեսի յաջողութիւնը կարող է ուղղորդուել դէպի ընդհանուր բարիքը: