«Սահմաններից այն կողմ» - Ժիրայր Զորթեան. վերջին բոհեմականը

Ամերիկահայ նկարիչ, ով որոշիչ կերպար դարձաւ Լոս Անջելեսի բոհեմական արւեստի ասպարէզում: Զորթեանի արւեստը և Քալիֆորնիայում գտնուող նրա լեկենդար Զորթեան ռանչոն անջնջելի հետք են թողել ամերիկեան արւեստի և մշակոյթի վրայ:

Ժիրայր Զորթեանը ծնուել է Թուրքիայում 1911 թուականին և վերապրել է Հայոց ցեղասպանութիւնը, մինչ ընտանիքի հետ ներգաղթել է Միացեալ Նահանգներ։ Հաստատուելով Քոննեքթիքուդ նահանգի New Haven քաղաքում՝ նա յաճախել է Յեյլի համալսարան, որտեղ իւրացրել է իր տաղանդը նկարչութեան և քանդակագործութեան մէջ: Զորթեանի վաղ շրջանի աշխատանքները արտացոլում էին ինչպէս նրա ակադեմիական կրթութիւնը, այնպէս էլ նրա հայկական ժառանգութեան ազդեցութիւնը:

1945 թուականին Զորթեանը տեղափոխւում է Քալիֆորնիա, որտեղ հողատարածք է ձեռք բերում Լոս Անջելեսի մօտ։ Այս հողը դարձաւ յայտնի Զորթեան ռանչոն, անսովոր արւեստի գաղութ, որտեղ նա ապրում էր, ստեղծագործում և հիւրընկալում արուեստագէտների, երաժիշտների, գրողների և ազատ հոգիների հաւաքոյթներին: Zorthian Ranch-ը դարձաւ լեկենդար արւեստի, երաժշտութեան և փիլիսոփայութեան իր էկլեկտիկ խառնուրդով, գրաւելով նշանաւոր հիւրերի, ինչպիսիք են Էնդի Ուորհոլը, Չարլզ Բուկովսկին և Ռիչարդ Ֆեյնմանը:

Զորթեանը յայտնի էր իր քմահաճ և սադրիչ արուեստով, որը յաճախ բխում էր նրա հայկական ժառանգութիւնից և գաղթականի իր փորձառութիւններից: Նրա աշխատանքն ընդգրկում էր տարբեր ոճեր և թեմաներ՝ մեծ որմանկարներից մինչև աբստրակտ քանդակներ: Նրա ամենայայտնի գործերից մի քանիսը ներառում են New Deal ժամանակաշրջանում պատուիրուած որմանկարները և նրա բարդ ու արտայայտիչ քանդակները:

Բայց, հաւանաբար, Զորթեանի ամենամեծ ժառանգութիւնը հենց Զորթեան ռանչոյն է, մի վայր, որտեղ արւեստն ու կեանքը անխափան կերպով միախառնւում էին: Այստեղ Զորթեանը կազմակերպեց հաւաքներ, ներկայացումներ և քննարկումներ՝ ստեղծելով մի տարածք, որտեղ ստեղծագործական արտայայտութիւնը կարող էր ծաղկել առանց սահմանափակումների: Յայտնի լինելով իր խարիզմայով և էքսցենտրիկությամբ՝ ԶորթԵանը ընդունեց բոհեմական ապրելակերպ, որը նշում էր ազատութիւնը, ստեղծագործականությիւնը և անհատականութիւնը:

Զորթեանի ազդեցութիւնը դուրս է գալիս նրա արուեստի սահմաններից: Նա դաստիարակ և ընկեր էր շատ երիտասարդ արուեստագէտների համար՝ խրախուսելով նրանց հետևել իրենց կրքերին և մարտահրաւէր նետել պայմանականութիւններին: Նրա կեանքն ու ստեղծագործութիւնը մարմնաւորում էին իսկական արուեստագէտի ոգին` համարձակ, ոչ սովորական և միշտ պատրաստ լինելով բացայայտել անյայտը:

 Նա երկրորդ կնոջ հետ ապրել է այդ ռանչոյում եւ, կտրականապէս դէմ լինելով թափոնագոյացմանն ու վատնմանը, կնոջ հետ միասին իրեն նուիրել է ինքնաբաւ կեանքին ու ծայրայեղութեան հասնող վերամշակմանը։ Զոյգն աճեցնում էր սեփական սնունդը, զբաղւում էր անասնապահութեամբ, իսկ դեն նետուած ապրանքներից կառուցում շինութիւններ, կահոյք՝ յընթացս ստեղծելով նաեւ արուեստ։ 

«Զորթեան» ռանչոն յայտնի դարձաւ «Փրիմավերա» կոչուած ամէնամեայ տօնակատարութիւնների շնորհիւ, որոնց մասնակցելու էին գալիս ամենաբազմազան բոհեմականներ։ Դա արուեստի մի փառատօն էր՝ զարդարուած զանազան կոստյումավոր ներկայացումներով ու մերկ գեղեցկուհիներով։

Ժիրայր Զորթեանի ժառանգութիւնն ապրում է նրա ստեղծած արւեստի, գաղափարների և յիշողութիւնների միջոցով: Որպէս «Վերջին բոհեմական», նա յիշեցնում է մեզ իսկական ապրելու, ստեղծագործական ընկալման և անհատականութեան գեղեցկութիւնը տօնելու կարևորութեան մասին:

Հաղորդաշարը պատրաստեց`  Ռուզաննա Պետրոսեանը