Atë Shtjefën Gjeçovi, françeskan, në përvjetorin e lindjes
R.SH. - Vatikan
Më 12 korrik, kujtojmë një nga figurat vigane, që krishterimi i fali kulturës kombëtare shqiptare, françeskanin shqiptar, Atë Shtjefën Gjeçovin (1874-1929), në përvjetorin e lindjes, i cili për kontributin e tij, radhitet përkrah gjenive të tjerë të krishterimit ndër shqiptarë, si imzot Budi, imzot Bogdani, imzot Bumçi, Atë Gjergj Fishtës, Atë Anton Harapit e tjerë. Sapo përmend e kujton emrin e Atë Shtjefën Gjeçovit, edhe më të fundmit të shqiptarëve që ka pasur rastin të bëjë qoftë edhe dy klasë shkollë, do t'i vejë menjëherë mendja te "Kanuni i Lekë Dukagjinit", mbledhur e kodifikuar nga Frati i Madh. Po Atë Shtjefni ishte shumë më tepër se kaq.
Një nga figurat më poliedrike që njeh historia e kulturës shqiptare, ai pati etjen e pashuar të gërmonte nga pak në të gjitha fushat e diturisë. Mahniti me kulturën e tij Faik Konicën, i cili e përshkruan me nderim e simpati të thellë në parathënien e Kanunit; la pa mend shkrimtarin e ri modern të Shkollës letrare të Veriut, Dom Lazër Shantojën, edhe ky martir i krishterimit gjatë diktaturës, i cili i kushtoi portretin më të bukur që është shkruar për të, duke e radhitur përkrah Fishtës e Harapit. Gjeçovi mbeti në kujtesën e të gjithëve si një nga historianët, etnografët dhe arkeologët e parë shqiptarë.
Në fushën e kërkimeve të lashtësisë arkeologjike, Atë Shtjefën Gjeçovi zë një vend me vlerë të veçantë. Falë përçapjeve të para përmes shkrimesh të shumta në shtypin e kohës së vet, Atë Gjeçovi nisi të mblatojë një vepër vetjake, kryesisht me karakter të spikatur kulturologjik, siç shfaqet tek ‘Agimi i Gjytetnisë’ e, në të njëjtën kohë, u mor me një mori gjurmimesh e hulumtimesh arkeologjike, të cilat u kurorëzuan me studimin e vyer: Trashigime thrako-ilirjane.
Pra, françeskani Atë Shtjefën Gjeçovi u përpoq ta ndriçojë botën e lashtë ilire e thrake me tëhollinë e punimeve: Trashigime iliro-thrakase, duke i krahasuar doket e zakonet e të parëve tanë dhe gjetjet e shumëllojshme arkeologjike me ato greko-romake si dhe të popujve të tjerë të Ballkanit. "Herët-herët, shkruan ai, i zbukurojshin vorret me shtylla, me trungj, me kamë guri e kso tjerash, e kto mnyrë e doke i kishin pasë edhe nierzë të mire sikuerse na e ban dishmi Shrimi shejt: Jakobi e pat da me shej vorrin e Raheles. Malcorët e Mi-Shkodrës i zbukurojnë vorret me rrasa e kryqa gurit, e, a mi rrasë qi e mlon vorrin a rreth kryqash i njeshin armet e fishektoret te nxjerrme në gur..." .
Atë Shtjefën Gjeçovi lindi më 12 korrik 1874, në fshatin Janjevë, afër Prishtinës, në Kosovë, në një familje thellësisht shqiptare e katolike. Në pagëzim ia vunë emrin Mëhill e shkurtimisht e thirrën Hilë. Që i vogël shfaqi shenja jo të zakonshme zgjuarsie, prandaj famullitari françeskan, me leje të prindërve, e mori një ditë për dore dhe u nis bashkë me të për në Shkodër, në Kolegjin françeskan. Gjeçovi ishte vetëm 10 vjeç kur veshi zhgunin e murrmë, të lavdishëm, të fratit. Vijoi mësimet në Troshan, Fojnicë, Dërventë, Kreshevë, përgjithësisht në Bonjë-Hercegovinë, ku është përgatitur një pjesë e mirë e françeskanëve shqiptarë, ndërmjet të cilëve, Fishta. Më vonë françeskanët e rinj do të merrnin rrugët drejt Austrisë e Italisë.
Nisi të interesohej për gjithçka kishte të bënte me historinë e popullit të vet: për fillimet e krishterimit, për arkeologji, etnografi, gjuhësi, letërsi e natyrisht edhe të hidhte në letër shkrimet e para, pa harruar kurrë se detyra e tij kryesore do të ishte predikimi i Ungjillit të Krishtit. U kthye në Troshan më 1896, 22 vjeçar, famullitar i ri me fe të gjallë e kulturë të thellë. Predikoi Ungjillin në Rubik, Pejë, Laç-Sebaste, Zarë, Sapë, Theth, Prekal, Vlorë, Shkodër, Gjakovë e Zym, ku u ndal për pushimin e mbram!
Kulmin e krijimtarisë e arriti në vitet 1900, kur u bë i pranishëm në të gjitha fushat e kulturës e të arsimit. Shkroi në të tria gjinitë letrare, mblodhi këngë, përralla, mite, doke e zakone popullore e, mbi të gjitha, atë që do ta pavdekësonte, "Kanunin e Lekë Dukagjinit" monument i gjuhës e i kulturës së Kombit Shqiptar, për të cilin Universiteti i Lajpcigut i dha titullin "Doktor i shkencave in honoris causa".
Lista e veprave të tij është shumë e gjatë, prandaj po kujtojmë vetëm ndonjë vepër me karakter hagjiografik, që meriton të njihet më shumë, si “Shpërblyesi i botës ase Jeta e Jezu Krishtit”. Shumica e veprave i mbetën në dorëshkrim. Një dorëshkrim i pabotuar i Atë Shtjefën Gjeçovit o.f.m. është: “Parradija e popullit ase Kryengritja e Dheut të rrethit të Krues me 54 pleq në krye, kundra urdhënve e dokeve të reja t’Osmanllive. 1903, 1904, 1905, 1906”. Madje edhe "Kanuja" u botua pas asaj dite ogurzezë të vitit 1929, kur ra nën plumbat serbe, duke shuguruar me gjakun e vet bucat e asaj toke, për të cilën kishte shkrirë jetën, të cilat nuk lageshin për herë të parë me gjak frati. Ai vetë pati mbledhur, sipas të gjitha kritereve, të dhënat për të lartuar në altar një tjetër frat shqiptar, Atë Luigjin Paliq, martir i fesë e i atdheut.
