KISHA

Krishtlindja, nga data tek liturgjia. Pse festohet më 25 dhjetor?

Sot, më 22 dhjetor, flasim për Krishtlindjen. Pse festohet më 25 dhjetor? Ç’do të thotë “betlehem” e kur filloi të bëhej për herë të parë? Kur lindi saktësisht Jezu Krishti? Pse liturgjia e Krishtindjes përbëhet nga katër Meshë? Pse Kisha Lindore e kremton në një datë tjetër? Këtyre pyetjeve do të mundohemi t’u përgjigjemi, për t’ju njohur me këtë Ngjarje Unike, lindjen e Birit të Zotit.

R.SH. - Vatikan

Sot, më 23 dhjetor, nuk mund të mos flasim për Krishtlindjen. Pse festohet më 25 dhjetor? Ç’do të thotë “betlehem” e kur filloi të bëhej për herë të parë? Kur lindi saktësisht Jezu Krishti? Pse liturgjia e Krishtindjes përbëhet nga katër meshë? Pse Kisha Lindore e kremton në një datë tjetër? Këtyre pyetjeve do t’u përgjigjemi në emisionin e sotëm, për t’ju njohur me këtë festë të rëndësishme të jetes e te vitit, që kremton lindjen e Birit të Zotit.

Në Krishtlindje, gjithë të krishterët festojnë lindjen e Birit të Zotit, Jezu Krishtit, i cili u bë njeri. Mishërimi i Fjalës së Zotit shënon fillimin e “kohërave të fundit”, domethënë shëlbimin e njerëzimit nga Hyji.

Adhurimi i Mbretërve Dijetarë

Pse festohet më 25 dhjetor?

Një dokument i lashtë, Kronografi i vitit 354, dëshmon për kremtimin e një feste në Romë më 25 dhjetor. Përkonte me kremtimin pagan të solsticit të dimrit, “Natalis Solis Invicti”, që do të thotë lindja e diellit të ri, i cili, pas natës më të gjatë të vitit, rifiton një forcë të re. Duke kremtuar në të ditëlindjen e atij, që është Dielli i vërtetë, drita e botës, lindur pas natës së paganizmit, i jepej një kuptim krejt i ri traditës pagane të ndierë thellësisht nga populli, pasi përkonte me ditët festive të Saturnit, gjatë të cilave skllevërit merrnin dhurata nga zotërinjtë e tyre dhe ftoheshin në të njëjtën tryezë me qytetarët e lirë.

Gjithsesi, duhet thënë se dhuratat e Krishtlindjes kujtojnë më drejtpërdrejt dhuratat e barinjve dhe të Mbretërve Dijetarë për Krishtin Fëmijë. Festa e Krishtlindjes përputhet pak a shumë me festimet për solsticin dimëror dhe për saturnalet romake (17 deri më 23 dhjetor). Gjithashtu, në kalendarin romak termi Natalis përdorej për shumë festa, si Natalis Romae (21 prill) , që përkujton lindjen e qytetit dhe Dies Natalis Solis Invicti, festa kushtuar lindjes së Diellit (Mitra), sjellë në Romë nga Eliogabalo (perandor nga viti 218 deri në vitin 222) dhe zyrtarizuar për herë të parë nga Aureliano në vitin 274 pas Krishtit, pikërisht në datën 25 dhjetor.

Pse liturgjia e Krishtlindjes përbëhet nga katër meshë?

Kremtimet liturgjike të Krishtlindjes përfshijnë meshën e mbrëmjes, në vigjilje, atë “ad noctem” (pra, meshën e natës), meshën e agimit dhe meshën “in die” (të ditës). Koha liturgjike e Krishtlindjes fillon me mbrëmësoret e para të 24 dhjetorit, për të përfunduar me të Dielën e Pagëzimit të Jezu Krishtit, ndërsa periudha paraardhëse, e cila ka kaluar tashmë, është Koha e Ardhjes. Me solemnitetin e Krishtlindjes, Kisha kremton dëftimin e Fjalës së Zotit për njerëzit. Ky është kuptimi më i zakonshëm shpirtëror, sugjeruar nga vetë liturgjia, e cila në të trija meshët e kremtuara pas mbrëmësoreve mediton mbi “lindjen e përjetshme të Fjalës në mes të shkëlqimit të Atit (mesha e parë); dukjen në kohën e njerëzve përmes mishërimit (mesha e dytë); kthimin përfundimtar në gjykimin e fundmë (mesha e tretë)”.

Kur e feston Kisha Lindore Krishtlindjen?

Në Orient, lindja e Krishtit kremtohej më 6 janar, me emrin Epifani, që do të thotë “dukje, dëftim”; më vonë, edhe Kisha Lindore e pranoi datën 25 dhjetor, siç vërehet në Antioki rreth vitit 376, në kohën e shën Gjon Krizostomit dhe, në vitin 380 në Konstandinopojë, ndërsa në Perëndim fillonte kremtimi i festës së Epifanisë (Dëftimit të Zotit), solemniteti i fundit i ciklit të Krishtlindjes, që kujton dëftimin e hyjnisë së Krishtit për botën pagane. Tekstet e liturgjisë së Krishtlindjes, hartuar në epokën e reagimit kundër herezisë trinitare të Arios, nënvizojnë, me thekse të ngrohta poetike e me saktësi teologjike, hyjninë e Fëmijës, lindur në Shpellën e Betlehemit, origjinën e tij mbretërore dhe gjithëpushtetin e tij, për të na ftuar në adhurimin e misterit të pashqyrtueshëm të Zotit të mishëruar, bir i krejt së dlirës Virgjër Mari (“lulëzuar është Krishti në mish të panjollë”, thotë Dante).

Cilat janë datat e tjera për kremtimin e Krishtlindjes?

25 dhjetori për katolikët, protestantët dhe ortodoksët, që ndjekin kalendarin gregorian; 6 janari për Kishat Ortodokse Lindore; 7 janari për ortodoksët, që ndjekin kalendarin julian dhe 19 janari për Kishën Apostolike Armene të Jeruzalemit, që ndjek kalendarin julian.

Lindja e Krishtit, Ghirlandaio

Kur u lind saktësisht Jezu Krishti?

Të vetmet burime tekstuale, që i referohen lindjes së Krishtit, janë Ungjijtë e Mateut dhe të Lukës, të cilët nuk japin indikacione të sakta kronologjike. Duke e supozuar të vlefshëm informacionin historik të tyre, është e mundur të përcaktohet një interval kohor për këtë ngjarje themelore për krishterimin. Ungjilli sipas Mateut (2,1) thotë se Jezusi lindi “në ditët e mbretit Herod”, i cili mbretëroi ndërmjet viteve 37 dhe 4 para Krishtit.

Sidoqoftë, nuk mund të përjashtohet që në vitin 4 para Krishtit ai t’ua ketë lënë mbretërinë të bijve, që mbanin emrin e tij. Shën Mateu ungjilltar (2,16) njofton synimin e Herodit për të vrarë fëmijët e Betlehemit nën moshën dy vjeç (flijimi i të pafajshmëve). Duke supozuar vërtetësinë historike të këtij lajmi, mund të mendohet se Jezusi lindi një, ose dy vite para takimit të Herodit me Mbretërit Dijetarë. Sidoqoftë, që nga shekujt e parë, të krishterët zhvilluan tradita të ndryshme, bazuar edhe në arsyetimin teologjik. Këto e fiksuan ditën e lindjes në data të ndryshme, aq sa filozofi Klementi i Aleksandrisë (150-215 pas Krishtit) vërente në një nga shkrimet e tij: “Nuk kënaqen të dinë vitin e lindjes së Zotit, por, me kuriozitet të tepruar, kërkojnë edhe ditën” (Stromata, I, 21,146)

Ç’do të thotë fjala “betlehem-presepe”?

Termi vjen nga latinishtja “praesaepe”, që do të thotë grazhd, por edhe vath ku mbahen dele e dhi; termi përbëhet nga “prae” (përpara) dhe “saepes” (gardh), pra vend me një gardh përpara. Një hipotezë tjetër ia gjen origjinën termit nga “praesepire”, pra, rrethoj me gardh. Në latinishten e vonë të vulgatave të para ungjillore përdorej termi “cripia”, që më vonë u bë “greppia” në italisht, “krippe” në gjermanisht, “crib” në anglisht, “krubba” në suedisht dhe “crèche” në frëngjisht, “krevat foshnjesh apo djep” në shqip. Termi “praesaepe” përdoret jo vetëm në Itali, por edhe në Hungari, ku arriti përmes Napolit në shekullin e 14-të kur një pasardhës Anzhù u bë mbret i atyre rajoneve, i Portugalisë dhe i Katalonjës.

Ekspozita "100 betleheme" në Vatikan

Kur lindi tradita e betlehemit?

Ky zakon, kryesisht italian fillimisht, nisi në kohën e Shën Françeskut të Asizit, i cili në vitin 1223 paraqiti për herë të parë Lindjen e Krishtit në Greccio, pasi mori autorizimin nga Papa Onori III. Françesku sapo ishte kthyer (më 1220) nga Palestina dhe deshi të rievokojë në Greccio, që e pa tejet të ngjashëm me Betlehemin e asaj kohe, skenën e Lindjes së Krishtit. Tomaso nga Celano, kronist i jetës së Shën Françeskut, e përshkruan kështu skenën në “Legenda secunda”: “Vendoset djepi, sillet sana, çohen kau dhe gomari. Aty nderohet thjeshtësia, lartohet varfëria, lëvdohet përvujtëria e Greccio shndërrohet gati në një Betlehem të ri”. Betlehemi i Greccio-s paraprihet nga “përfaqësimet kishtare” të liturgjive të ndryshme të kremtuara në periudhën mesjetare.

Në paraqitjen e shën Françeskut, ndryshe nga ato të mëvonshmet, nuk ishin të pranishëm as Zoja, as Shën Jozefi dhe as Krishti Fëmijë; në shpellë ndodhej vetëm grazhdi me kashtë dhe dy kafshët e përmendura nga tradita. Në “Legenda prima”, Tomaso nga Celano na jep një përshkrim më të hollësishëm të natës, gjatë së cilës u ndërtua shpella e parë e Betlehemit në Greccio; tregimi i Tomasos përmendet më pas nga shën Bonaventura i Bagnoregio-s në “Legenda maior”: “Fretërit mblidhen, popullsia nxiton; korishtja mbushet me zëra e, ajo natë e nderuar shndrit nga dritat, solemne e plot tinguj lavdesh të harmonishme.

Njeriu i Zotit [Françesku Asizit] qëndron para grazhdit, plot përshpirtëri, me lotët që i rigojnë, i tejmbushur me gëzim. Riti solemn i meshës kremtohet mbi grazhd dhe Françesku këndon Ungjillin e Shenjtë. Pastaj, u predikon njerëzve përreth dhe flet për lindjen e mbretit të varfër, të cilin ai [...] e quan ‘foshnja e Betlehemit’. Një kalorës i virtytshëm dhe i sinqertë, që ishte larguar nga ushtria dhe kishte krijuar familjaritet të madh me njeriun e Zotit, Meser Giovanni di Greccio, pohoi se kishte parë, brenda grazhdit, një fëmijë të bukur që flinte, të cilin Françesku i lum, duke e mbajtur me të dyja duart, dukej sikur e zgjonte nga gjumi’ (Bonaventura, Legenda maior, XX). Përshkrimi i shën Bonaventurës është burimi që përdori Giotto për të kompozuar afreskun Betlehemi i Greccio-s, në Bazilikën e epërme të Asizit.

Çfarë thotë martiriologu romak?

Pasi kaluan shumë shekuj nga krijimi i botës, që kur, në fillim, Zoti krijoi qiellin dhe tokën dhe formoi njeriun në ngjasim me të; si edhe shumë shekuj që kur, pas përmbytjes, i Tejetlarti bëri të shkëlqejë ylberi ndër re, në shenjë aleance dhe paqeje; njëzet e një shekuj pasi Abrahami, Ati ynë në fe, migroi nga toka Ur e Kaldeasve; trembëdhjetë shekuj pasi populli i Izraelit u largua nga Egjipti nën udhëheqjen e Moisiut; rreth një mijë vjet pas vajimit mbretëror të Davidit; në javën e gjashtëdhjetë e pestë sipas profecisë së Danielit; në kohën e Olimpiadës së njëqind e nëntëdhjetë e katërt; në vitin e shtatëqind e pesëdhjetë e dytë që nga themelimi i Romës; në vitin e dyzet e dytë të perandorisë së Cezarit Oktavian August, ndërsa paqja mbretëronte në gjithë tokën, Jezu Krishti, Zoti i amshuar dhe Biri i Atit të amshuar, duke dashur ta shenjtërojë botën me ardhjen e tij të devotshme, zënë për virtyt të Shpirtit Shenjt, pasi kaluan nëntë muaj, u lind në Betlehem të Judës nga Virgjëra Mari e u bë njeri: kjo është lindja, ky është mishërimi i Zotit tonë Jezu Krisht.