Papa Francisko:AI inakusudiwa kukidhi mahitaji ya ubinadamu?
Na Angella Rwezaula – Vatican.
Baba Mtakatifu Francisko, Jumamosi tarehe 22 Juni 2024 amekutana mjini Vatican na Washiriki wa Mkutano wa Mwaka wa Kimataifa wa Wanachama wa Mfuko wa Centesimus Annus Pro Pontefice, ambapo baada ya kumsalimu Bi Anna Maria Tarantola, Rais wa Mfuko huo na kuwakaribisha wote washiriki amesema kuwa mwaka huu wamejikita na mada: “Akili Mnemba ya Kuzalisha na Dhana ya Kiteknolojia: Jinsi ya Kukuza Ustawi wa Binadamu, Utunzaji wa Asili na Ulimwengu wa Amani.” Mada hii ni ya kuzingatiwa hasa kwa kuwa Akili Mnemba (AI) inaathiri sana uchumi na maisha ya kijamii, na inaweza kuwa na athari mbaya kwa ubora wa maisha, uhusiano wa kibinafsi na wa kimataifa, utulivu wa kimataifa na nyumba yetu ya pamoja.
“Kama unavyojua, nilishughulikia maendeleo ya kiteknolojia katika Waraka wangu wa Laudato Si’ na Waraka wangu wa Kitume wa Laudate Deum. Pia nilijadili Akili Mnemba (AI katika) Ujumbe wa Siku ya Amani Duniani mwaka huu na, siku chache zilizopita, katika hotuba yangu kwenye G7.” Papa Francisko amefurahishwa kwamba Mfuko wa Centesimus Annus umelipatia umuhimu wa kutosha suala hilo, likiwashirikisha wasomi na wataalam kutoka nchi mbalimbali na taaluma katika kuchanganua fursa na hatari nyingi zinazohusiana na maendeleo na matumizi ya AI, kupitia matumizi ya mbinu ya kinidhamu na zaidi ya yote kutoka katika mtazamo wa kibinadamu, kwa kuzingatia hatari ya kuimarisha dhana ya kiteknolojia.
Uchambuzi wa taaluma mbalimbali kiukweli ni muhimu ili kufahamu vipengele vyote vya sasa na vya baadaye vya AI, faida zake zinazowezekana katika suala la tija na ukuaji, pamoja na hatari inayoletwa nayo, na kuendeleza mbinu za kimaadili kwa ukuaji wake, matumizi, na usimamizi. Baba Mtakatifu Francisko aidha amesema katika Ujumbe wa Siku ya Amani Duniani wa mwaka 2024, alirejea juu ya “algor-ethics”(yaani kuhusu kupanga njia ya kimaadili za AI katika utunzaji muhimu),akizungumzia hitaji kamili la maendeleo ya maadili ya kanuni ambapo maadili huongoza maendeleo ya teknolojia mpya. Katika hotuba yake katika Mkutano wa Viongozi wa Mataifa yaliyoendelea (G7), Papa amebainisha alivyoakisi, vipengele muhimu vya Akili Mnemba huku akisisitiza kwamba “ni, na lazima ibakie, chombo katika mikono ya binadamu. Kama zana zingine za kibunifu kupitia enzi, inaonesha uwezo wa binadamu wa kujivuka wenyewe, msukumo wake wa kufikia mafanikio makubwa zaidi, na hivyo uwezekano wake wa kuleta mabadiliko makubwa, mazuri na mabaya.”
Kwa sababu hiyo Papa, aliweka hitaji kamili la maendeleo ya kimaadili na matumizi ya Akili Mnemba (AI), na aliwaalika watunga sera kuchukua hatua madhubuti za kuelekeza maendeleo yanayoendelea ya kiteknolojia kuelekea udugu na amani kwa wote. Baba Mtakatifu akiendelea amesema mkutano wao basi “unasaidia kuongeza uwezo wetu wa kufahamu vipengele vyema vya Akili Mnemba (AI) na kuelewa, kupunguza, na kuwa na hatari zake, kufanya kazi kwa mazungumzo na jumuiya ya wanasayansi kutambua pamoja mipaka ya kuwekwa kwenye uvumbuzi ili AI iweze kuendeleza kujua madhara ya ubinadamu. Stephen Hawking, mwanakosmolojia, mwanafizikia na mwanahisabati anayejulikana sana, alisema hivi: “Kusitawisha akili kamili Mnemba kunaweza kutokeza mwisho wa jamii ya kibinadamu. Ingejiondoa yenyewe, na kujipanga upya kwa kasi inayoongezeka kila mara. Wanadamu, ambao wamezuiliwa na mageuzi ya polepole ya kibayolojia, hawakuweza kushindana na wangeondolewa” (Mahojiano ya BBC, 2 Desemba 2014). Je, hiki ndicho tunachotaka?, Papa ameuliza swali.
Swali la msingi tunalouliza ni hili: Je Akili Mnemba(AI) inakusudiwa kufanya nini? Je, inakusudiwa kukidhi mahitaji ya ubinadamu na kuimarisha ustawi na maendeleo fungamani ya watu binafsi, au ina maana ya kutajirisha na kuongeza nguvu ambayo tayari imejilimbikizia mikononi mwa wale wachache wa kiteknolojia, licha ya vitisho vyake kwa ubinadamu? “Jibu la swali hili linategemea idadi yoyote ya vipengele, na vipengele mbalimbali vinavyohitaji uchunguzi wa kina.” Papa ameongeza kusema “ Ningependa kutaja machache kati ya haya, kama kichocheo cha utafiti wenu unaoendelea.” Baba Mtakatifu akianza amesema: “Kuna haja ya kuchunguza suala nyeti na la kimkakati la uwajibikaji kwa maamuzi yaliyofanywa kwa kutumia AI; hii ingehitaji mchango wa matawi mbalimbali ya falsafa na sheria, pamoja na taaluma nyingine maalum zaidi.”
“Vivutio vinavyofaa na njia za udhibiti madhubuti lazima vitambuliwe, ili kwa upande mmoja kuchochea uvumbuzi wa kimaadili muhimu kwa maendeleo ya ubinadamu, na kwa upande mwingine kuzuia au kupunguza athari zisizohitajika.” Papa akiendelea aidha ameongeza: “Sekta nzima ya elimu, mafunzo, na mawasiliano inahitaji kuanzisha mchakato ulioratibiwa ili kupanua ujuzi na ufahamu kuhusu matumizi sahihi ya AI na kufundisha vizazi vijavyo, tangu utotoni na kuendelea, jinsi ya kutathmini zana hizi. Athari za AI kwenye soko la ajira zinapaswa pia kutathminiwa kwa uangalifu”.
Kwa maana hiyo Papa Francisko amewahimiza wanachama wa Mfuko wa Centesimus Annus, na wale wote wanaoshiriki katika mipango yake, kufanya kazi kwa bidii, ndani ya nyanja zao, ili kuendeleza mchakato wa mafunzo ya kitaaluma na kuandaa hatua zinazoweza kuwezesha uhamisho wa watu waliohamishwa na AI hadi majukumu mengine. “Madhara chanya na hasi ya AI katika maeneo ya usalama na faragha vile vile yanahitaji utafiti makini.” Aidha “ Tunahitaji kuzingatia na kutafiti kikamilifu zaidi athari za AI kwenye uwezo na tabia za watu kimahusiano na kiakili. Hatupaswi kuruhusu uwezo huu kupunguzwa au kuwekewa masharti na chombo cha kiteknolojia kinachodhibitiwa na wanaoimiliki au kuiendesha. Na hatima “kwa kutambua kwamba orodha hii ni mbali na kamilifu, tunapaswa kuzingatia matumizi makubwa ya nishati inayohitajika ili kuendeleza AI, hasa kama ubinadamu kwa sasa unakabiliwa na mpito wa nishati.”
Papa Francisko kadhalika amesema mustakabali wa uchumi, ustaarabu, na ubinadamu wenyewe unachangiwa na uvumbuzi wa kiteknolojia. Hatupaswi kuacha nafasi ya kufikiria na kutenda kwa njia mpya, kwa kutumia akili zetu, mioyo yetu na mikono yetu, na hivyo kuelekeza uvumbuzi kuelekea kielelezo kinachotoa kipaumbele kwa utu wa mwanadamu. Ubunifu unapaswa kukuza maendeleo, ustawi, na kuishi pamoja kwa amani, huku ukilinda watu wasiojiweza zaidi. Hii inamaanisha kuunda mazingira ya udhibiti, kiuchumi na kifedha yanayoweza kuzuia uwezo wa kuhodhi wa wachache na kuhakikisha kuwa uvumbuzi unanufaisha ubinadamu wote.
Kwa sababu hiyo Papa ameonesha matumaini yake kwamba “Mfuko wa Centesimus Annus utaendelea na juhudi zake za kushughulikia suala hili. Amewapongeza kwa uzinduzi wao wa mradi wa pili wa pamoja wa utafiti unaohusisha Taasisi yao na Muungano wa Kimkakati wa Vyuo Vikuu vya Utafiti vya Kikatoliki (SACRU), kuhusu mada: ‘Akili Mnemba na Utunzaji wa Nyumba Yetu ya Kawaida: Kuzingatia Biashara, Fedha, na Mawasiliano,’ iliyoratibiwa na Profesa Tarantola. Papa ameomba apata kujulishwa kuhusu hili!Pia Baba Mtakatifu kwa njia hiyo alipenda kuhitimisha kwa kuwachangamotisha na swali: Je, tuna uhakika kwamba tunapaswa kuendelea kuita“Yenye akili”, kitu ambacho si kweli?... Hebu tutafakari na tujiulize ikiwa matumizi yasiyofaa ya neno hili kiukweli ni muhimu, ipasavyo kwa “binadamu”, au tayari tunajisalimisha kwa nguvu za kiteknolojia! Papa amewapatia baraka zake na kiwatakia mafaniko mema katika kazi zao na tafadhali wamuombee.
