Mapambano dhidi ya unyanyasaji na ufanisi wa kanuni za sasa

Andrea Tornielli

Vita dhidi ya nyanyaso ni jambo linalosumbua sana Kanisa, hasa katika miaka ya hivi karibuni. Mada hiyo pia iliibuka katika ukumbi wa Sinodi na inaendelea kufuatiliwa na vyombo vya habari. Tunazungumza juu yake na Askofu Mkuu Filippo Iannone, Mwenyekiti wa Baraz ala Kipapa la  Maandishi ya Sheria, ili kutafakari kwa kina baadhi ya vipengele kuhusu taratibu zinazotumika.

Unaweza kusema tulipo kwa mtazamo wa sheria zinazotumika? Je, zinafaa?

Kwa hakika hii ni mada iliyo katikati ya mazingatio ya Kanisa zima, kama Papa anavyorudia mara kwa mara, na kwa hiyo isingeweza kushindwa kuingia, kwa namna fulani, katika kuingilia kati kwa washiriki wa Sinodi. Sheria ya kisheria ya ukandamizaji na adhabu ya uhalifu wa nyanyaso za watoto wadogo na watu wazima walio katika mazingira magumu imerekebishwa katika miaka ya hivi karibuni, kwa kuzingatia uzoefu uliokusanywa katika miaka iliyopita, mapendekezo mbalimbali kutoka katika Makanisa mahalia pamoja na kutoka kwa watu wanaohusika katika ngazi mbalimbali. ukandamizaji wa jambo hilo, na zaidi ya yote mkutano wa Marais wa Mabaraza ya Maaskofu kutoka duniani kote pamoja na viongozi wa Curia Romana, kwa utashi wa  Papa Francisko na kufanyika mjini Vatican mwezi Februari 2019. Sheria ya kisheria ya jinai imerekebishwa, motu proprio mpya ya Vos estis lux mundi imetangazwa, ambayo inaweka "katika ngazi ya kimataifa taratibu zinazolenga kuzuia na kupambana na uhalifu huu ambao unasaliti imani ya waamini", Kanuni zinazofuatwa na Baraza la Kipapa la Mafundisho Tanzu ya Kanisa katika kuhukumu makosa yaliyohifadhiwa kwake. Katika maandishi yote ya udhibiti, wema wa watu ambao utu wao umevunjwa na hamu ya  kufanya kesi "ya haki" kwa kufuata kanuni za msingi za mfumo wa kisheria umewekwa zaidi katikati ya mtazamo. Miongoni mwa mambo mengine, wajibu wa mapadre na watu waliowekwa wakfu kuripoti kwa wenye mamlaka ya kikanisa iwapo watafahamu uwezekano wa dhuluma umeanzishwa. Kuhusu ufanisi wa Kanuni, ni vigumu kutoa hukumu ya kimataifa, kwa sababu itakuwa muhimu kujua takwimu zote zinazohusiana na jambo hilo. Kulingana na uzoefu wangu binafsi ningesema ndiyo. Kwa vyovyote vile ningependa kukumbuka maneno ya Baba Mtakatifu Francisko: “Hata ikiwa ni mengi yamefanyika, ni lazima tuendelee kujifunza kutoka katika mafunzo ya  machungu ya wakati uliopita, ili kutazama siku zijazo kwa matumaini.”

Je, Padre aliyefukuzwa kutoka hali ya ukleri anatengwa na Kanisa?

Hapana! Mapokeo ya kisheria yanajua aina mbili za adhabu zinazotumika kwa waamini wote, mapadre  na walei: karipio na adhabu za malipizi. Miongoni mwa adhabu za malipizi zinazotumika kwa mpadre (shemasi, Padre na askofu), kubwa zaidi na pia ya kudumu ni kufukuzwa kutoka katika hali ya ukleri. Inatumika, kama inavyoweza kutambulika kwa urahisi, mbele ya uhalifu mbaya sana. Ili kuiweka katika maneno rahisi, kuhani aliyefukuzwa kutoka katika hali ya Ukleri hatatengwa, lakini hataweza tena kutekeleza huduma takatifu, wakati chini ya masharti ya waamini wengine wote ataweza kupokea sakramenti.

Je, unaweza kueleza jinsi msamaha unaowezekana kutokea kwa  aliyetengwa? Je, kuna michakato ya haraka kwa hili? Ni mambo gani yanahusika?

Kutengwa ambayo sheria ya kanoni ni pamoja na kati ya lawama, ni adhabu ambayo mtu aliyebatizwa  amefanya uhalifu, ananyimwa kutokana na (miongoni mwa haya: unajisi wa Ekaristi, uzushi, mgawanyiko, utoaji mimba, ukiukaji wa usiri wakati wa  kuungamisha kwa upadre wa padre ) na ni mwenye kuasi (yaani asiyetii), baadhi ya mambo ya kiroho, mpaka akaacha kubaki katika hali hii na kusamehewa. Mambo ya kiroho, au yalle yaliyoambatanishwa nayo, kama vile  adhabu zinzaoweza kutolwa, ni zile zinazohitajika kwa ajili ya maisha ya Kikristo, hasa sakramenti. Kutengwa kuna madhumuni madhubuti ya "dawa", yaani, kulenga kupona, kwa utunzaji wa kiroho wa mtu aliyeathiriwa, ili kwa  njia ya toba aweze kupokea tena mambo yalie ambayo  amenyimwa (salus animarum suprema lex in Ecclesia - wokovu wa roho ni sheria kuu katika Kanisa). Kwa hivyo, ili kupata msamaha, lazima athibitishe kuwa lengo hili limefikiwa.

Hakuna vikomo vya wakati vilivyoamuliwa mapema. Sharti la lazima, kwa hivyo, ni kwamba mhusika ametubu uhalifu na amefanya malipizu ya kutosha kwa kashfa na uharibifu uliosababishwa au angalau ameahidi kwa dhati kufanya fidia kama hiyo. Ni dhahiri kwamba tathmini ya hali hii lazima ifanywe na mamlaka ambayo ondoleo la hukumu inategemea, kwa roho ya kichungaji, kwa kuzingatia mwelekeo mzuri wa mafunzo na athari za kijamii ambazo uamuzi huu unaweza kuwa nao.

Je, unaweza kueleza tofauti kati ya kutengwa na kile kinachoitwa "adhabu za malipizi"?

Mbali na karipio ambazo tumezungumzia, mapokeo ya kisheria yanajua na hutoa aina nyingine ya adhabu, inayoitwa expiatory, (malipizi) ambayo ina madhumuni mahususi ya kukomesha uhalifu. Kwa hiyo, ondoleo lake halihusiani na toba tu  au uthabiti wa mkosaji (yaani ukaidi wake), lakini hasa na sadaka ya kibinafsi inayopatikana kwa lengo la fidia na marekebisho. Yanahusisha kunyimwa kwa muda uliowekwa, usiojulikana au wa kudumu wa baadhi ya haki ambazo mhusika alifurahia (kwa mfano marufuku ya kufanya mazoezi au kunyimwa huduma  au dhamana), bila hata hivyo kumzuia kupata mambo ya  kiroho hasa za sakramenti.

Katika majuma ya  hivi karibuni, makala kadhaa za vyombo vya habari zimetoa tafsiri mbalimbali kuhusu taratibu za kisheria zinazohusiana na waasi waliohifadhiwa. Je, unaweza kueleza taratibu hizi ni zipi na jinsi zinavyotumika?

Tunazungumzia uhalifu ambao, kutokana na uzito wake katika masuala ya imani au maadili, huhukumiwa pekee na Baraza la Kipapa la Mafundisho Tanzu ya Kanisa. Utaratibu unaofuatwa na Baraza hilo unaweza kuwa wa aina mbili: ule unaoitwa "utawala" au ule wa mahakama. Katika kesi ya kiutawala, mara baada ya kesi kukamilika kwa amri ya jinai isiyo ya kawaida, mtu aliyetiwa hatiani ana uwezekano wa kupinga kifungu hicho kwa kukata rufaa kwa Bodi ya Rufaa, iliyoanzishwa mahususi ndani ya Baraza hilo hilo. Hati ya Baraza  ni ya mwisho. Katika kesi ya kesi ya jinai, hata hivyo, baada ya kuhitimisha viwango mbalimbali vya hukumu, hukumu inakuwa ya mwisho (res iudicata), kwa hiyo inakuwa ya kutekelezeka. Katika visa vyote viwili, mtu aliyetiwa hatiani anaweza kuomba restitutio katika integrum (yaani kurejeshwa kwa hali yake ya asili) kwa Baraza la Kipapa la Mafundisho Tanzu ya Kanisa. Pia inawezekana kuomba mapitio kwa namna ya msamaha; katika kesi hii, utaratibu unafanywa kwa kawaida na Mahakama Kuu ya Kitume  lakini pia inaweza kukabidhiwa kwa vyombo vingine. Kwa kuzingatia usiri wa aina hii ya mawasiliano, ni Sekretarieti ya Vatican  ambayo inaratibu maombi mbalimbali na kutuma maamuzi yoyote kwa ajili ya utekelezaji wa masharti yaliyopitishwa.