Mpox imengia Sweden,WHO yaomba mshikamano zaidi wa kuthibiti

Na Angella Rwezaula – Vatican.

Katika taarifa zilizotolewa na Shrika la Umoja wa Mataifa la Afya ulimwenguni, WHO kanda ya Ulaya kufuatia na tukio la Ugonjwa wa mlipuko huko Congo DRC tarehe 16 Agosti 2024 imebanisha kuwa “Homa ya nyani au mpox aina ya Clade 1B imevuka barani Afrika na kuingia Ulaya hususan Sweden, ikiwa ni nchi ya kwanza nje ya bara hilo kuthibitisha kuwa na ugonjwa huo.” Huu ni ugonjwa ambao tayari Shirika hili(WHO) lilikuwa limetangaza kuwa ni dharura ya afya ya umma duniani.

Dharura ya Mpox huko DRC

Tarehe 14 Agosti 2024 Shirika la Afya Duniani(WHO)lilitangaza kuwa mpox ni dharura ya afya umma duniani baada ya kasi kubwa ya kusambaa huko Jamhuri ya Kidemokrasia ya Congo, DRC kwa Clade 1B  ambavyo ni virusi vipya vya mpox na hatari zaidi, vikilinganishwa na vile vya awali vya mwaka 2022. Bwana Hans Kluge ambaye ni Mkurugenzi wa WHO, wa Kanda ya Ulaya,  alinukuu mamlaka za afya nchini Sweden zikisema kuwa mgonjwa huyo alisafiri maeneo ya Afrika yanayokabiliwa na mlipuko wa mpox, ingawa hakutaja eneo husika. Kluge alisema walikwisha eleza awali kuwa haitochukua muda mrefu kwa virusi hivyo vipya vya mpox kusambaa maeneo mengine nje ya Afrika kwa kuzingatia muunganiko wa dunia.

Hata nchi jiarani lazima kuchukua hatua

Kwa sasa mgonjwa anatibiwa dalili za ugonjwa huo, sambamba na kumtenga na kufuatilia walioambatanaye au kumkaribia. Naye Mkurugenzi Mkuu wa Shirika la Afya Ulimwenguni (WHO,) Dk. Tedros Ghebreyesus kupitia ukurasa wake wa X zamani Twitter, alibainisha kuwa kubainika kwa mgonjwa Sweden kunasisitiza umuhimu wa nchi zenye maambukizi kushirikiana kukabili virusi hivyo. Alitaka nchi ziimarishe ufuatiliaji, zibadilishane takwimu na kufanya kazi pamoja kuelewa njia za maambukizi, kushirikishana chanjo na kujifunza kutokana na masomo ya awali wakati mpox ilipotangazwa kuwa dharura ya afya ya umma duniani. Barani Afrika, mlipuko wa mpox umethibitishwa DRC na Burundi, huku Kenya, Uganda na  Ivory Coast zikiwa na wagonjwa tu wa hapa na pale.

Taarifa ya Mkurugenzi Mkuu wa WHO ya tarehe 14 Agosti 2024

Mkurugenzi Mkuu wa WHO Dk Tedros Adhanom Ghebreyesus alitangaza mlipuko wa mpox kuwa dharura ya afya ya umma ambayo inatia wasiwasi kimataifa. Alibainisha kuwa kuongezeka kwa ugonjwa wa mpox katika Jamhuri ya Kidemokrasia ya Congo(DRC) na kuongezeka kwa idadi ya nchi barani Afrika ni dharura ya afya ya umma ya kimataifa (PHEIC) chini ya Kanuni za Afya za Kimataifa 2005) (IHR). Tamko la Dk. Tedros lilikuja kwa ushauri wa Kamati ya Dharura ya IHR ya wataalam huru ambao walikutana mapema siku hiyo kukagua data iliyowasilishwa na wataalam kutoka WHO na nchi zilizoathiriwa. Kamati ilimweleza Mkurugenzi Mkuu kwamba inachukulia kuongezeka kwa mpox kuwa PHEIC, yenye uwezo wa kuenea zaidi katika nchi za Afrika na pengine nje ya bara.

Mkurugenzi Mkuu alikuwa ashiriki ripoti ya kikao cha Kamati na, kwa kuzingatia ushauri wa Kamati, ili atoemapendekezo ya muda kwa nchi. Katika kutangaza PHEIC, Dk Tedros alisema, “Kuibuka kwa kundi jipya la mpox, kuenea kwake kwa kasi mashariki mwa DRC, na kuripotiwa kwa kesi katika nchi kadhaa jirani kunatia wasiwasi sana. Juu ya milipuko ya milipuko mingine nchini DRC na mataifa mengine barani Afrika, ni wazi kuwa mwitikio ulioratibiwa wa kimataifa unahitajika kukomesha milipuko hii na kuokoa maisha.” Mkurugenzi wa WHO Kanda ya Afrika Dk. Matshidiso Moeti alisema, “Juhudi kubwa tayari zinaendelea kwa ushirikiano wa karibu na jamii na serikali, na timu za nchi zetu zikifanya kazi kwenye mstari wa mbele kusaidia kuimarisha hatua za kukabiliana na mpox. Pamoja na kuenea kwa virusi hivyo, tunaongezeka zaidi kupitia hatua zilizoratibiwa za kimataifa kusaidia nchi kumaliza milipuko hiyo.

Mwenyekiti wa Kamati, Profesa Dimie Ogoina alisema, “Ongezeko la sasa la mpox katika baadhi ya maeneo ya Afrika, pamoja na kuenea kwa aina mpya ya virusi vya ugonjwa wa tumbili unaoambukizwa kingono, ni dharura, si kwa Afrika pekee, bali kwa dunia nzima. Mpox, anayetokea Afrika, alitelekezwa huko, na baadaye kusababisha mlipuko wa kimataifa mnamo 2022. Ni wakati wa kuchukua hatua madhubuti kuzuia historia isijirudie.” Uamuzi huu wa PHEIC ni wa pili katika miaka miwili kuhusiana na mpox. Ikisababishwa na virusi vya Orthopox, mpox iligunduliwa kwa mara ya kwanza kwa binadamu mwaka wa 1970, nchini DRC. Ugonjwa huo unachukuliwa kuwa wa kawaida kwa nchi za Afrika ya Kati na Magharibi. Mnamo Julai 2022, mlipuko wa ugonjwa wa mpox katika nchi nyingi ulitangazwa kuwa PHEIC kwani ulienea kwa kasi kupitia mawasiliano ya ngono katika nchi nyingi ambazo virusi havikuwa vimeonekana hapo awali. PHEIC hiyo ilitangazwa kuwa imekamilika mnamo Mei 2023 baada ya kuwa na kupungua kwa kasi kwa kesi za kimataifa.  Kwa njia hiyo Mpox iliripotiwa nchini DRC kwa zaidi ya muongo mmoja, na idadi ya kesi zinazoripotiwa kila mwaka imeongezeka kwa kasi katika kipindi hicho. Mwaka jana, kesi zilizoripotiwa ziliongezeka sana, na tayari idadi ya kesi zilizoripotiwa hadi sasa mwaka huu imezidi jumla ya mwaka jana, na zaidi ya kesi 15,600 na vifo 537.

Kuibuka mwaka 2023 na kuenea kwa kasi kwa aina mpya ya virusi nchini DRC, clade 1b, ambayo inaonekana kuenea zaidi kupitia ngono, na kugunduliwa kwake katika nchi jirani na DRC inahusu sana, na moja ya sababu kuu za tamko hilo PHEIC. Katika mwezi uliopita, zaidi ya kesi 100 zilizothibitishwa kimaabara za clade 1b zimeripotiwa katika nchi nne jirani na DRC ambazo hazijaripoti mpox hapo awali: Burundi, Kenya, Rwanda na Uganda. Wataalamu wanaamini kuwa idadi halisi ya kesi ni kubwa zaidi kwani idadi kubwa ya kesi zinazolingana kliniki hazijajaribiwa. Milipuko kadhaa ya aina tofauti za mpox imetokea katika nchi tofauti, na njia tofauti za maambukizi na viwango tofauti vya hatari. Chanjo mbili zinazotumika kwa sasa za mpox zinapendekezwa na Kundi la Wataalamu wa Ushauri wa Kimkakati wa WHO juu ya Chanjo, na pia zimeidhinishwa na mamlaka ya kitaifa ya udhibiti wa WHO, pamoja na nchi binafsi ikiwa ni pamoja na Nigeria na DRC.

WHO inafanya kazi na nchi na watengenezaji wa chanjo kuhusu ufadhili unaowezekana wa chanjo, na kuratibu na washirika kupitia Mtandao wa Muda wa Kukabiliana na Hatua za Matibabu ili kuwezesha ufikiaji sawa wa chanjo, matibabu, uchunguzi na zana zingine. WHO inatarajia mahitaji ya haraka ya ufadhili wa dola milioni 15 za awali ili kusaidia shughuli za ufuatiliaji, maandalizi na majibu. Tathmini ya mahitaji inafanywa katika ngazi zote tatu za Shirika. Ili kuruhusu ongezeko la mara moja, WHO imetoa dola za Marekani milioni 1.45 kutoka Mfuko wa Dharura wa WHO kwa Dharura na huenda ikahitaji kutoa zaidi katika siku zijazo. Shirika linatoa wito kwa wafadhili kufadhili kiwango kamili cha mahitaji ya majibu ya mpox.