ሰብኣዊ ትካላት ኣብ ሱዳን ኣንጻር ጥሜት ብርቱዕ ስጉምቲ ክውሰድ ይላበዋ

ስምዖን ተ. ኣርኣያ - ሃገረ ቫቲካን

ኣብ ሱዳንን ጎረባብታ ሃገራትን ዝሰርሑ ሰብኣዊ ትካላት፡ ሱዳን ኣብ ኣፍደገ ሕዱር ጥሜት ምህላዋ ዘለዎም ስግኣት ገሊጾም፡ ኩሎም ተዋሳእቲ ትካላት ረድኤት ህይወት ኣማኢት ኣሽሓት ሰባት ንምድሓን ህጹጽ ጻዕርታት ከሳልጡ ድማ ጻውዒት የቕርቡ።  

እዚ ጻውዒት ቅድሚ እቲ ዕለት 15 ሚያዝያ ብፈረንሳ፣ ሕብረት ኤውሮጳን ጀርመንን ኣብ ፓሪስ ዝእንገድ ሰብኣዊ ዋዕላ፣ ነቲ ውድብ ሕቡራት ሃገራት “ኣብ ቀረባ ታሪኽ ሓደ ካብቶም ዝኸፍኡ ሰብኣዊ ቅልውላዋት ምዃኑን ኣብ ዓለም ዝኸፍአ ሰብኣዊ ቅልውላው ከበግስ ዝኽእል” እንክብል ንዝገለጾ ኣብ ሱዳን ዝረአ ዘሎ ሰብኣዊ ቅልውላው ንምፍታሕ ዝሕግዝ ተባሂሉ ዝንገረሉ እዩ።

ብግርጭት ዝመጽእ ጥሜት ዝምልከት ጽኑዕ መረዳእታ

እዚ ቅልውላው መግቢ፡ ቀጥታዊ ሳዕቤን ናይቲ ዝሓለፈ ዓመት ዕለት 15 ሚያዝያ ኣብ መንጎ ክልቲኦም ተቐናቐንቲ ጀነራላት፡ ዓብደል ፈታሕ ኣልቡርሃን ሓላፊ ስሩዕ ሰራዊት ሱዳንን መሓመድ ዳጋሎ ንኡስ ወተሃደራዊ ሓይሊ ዝመርሕ ዝነበረ ናይ ቅልጡፍ ደገፍ ሓይልታት ግጭት እዩ።

ጀነራል ዳጋሎ ኣብ መጀመርታ ወርሒ ጥሪ ናይዚ ዓመት ተኹሲ ደው ንምባል ቃል ከምዝኣተወ እኳ እንተገለጸ፡ ኣብ ቀረባ እዋን ድማ ባይቶ ጸጥታ ሕቡራት ሃገራት ተጻብኦታት ደው ክብል ዝጽውዕ ውሳኔ እኳ እንተገለጸ፡ እቲ ውግእ ግን ናይ ምቁራጽ ምልክት ኣየርኣየን።

ኣብ ሱዳን ዝኸፍአ ቅልውላው ጥምየት

ዕለት 9 ሚያዝያ ብጉጅለ ዕዮ ውስጠትካላት ንምብራቕን ማእከላይን ኣፍሪቃን ዘይመንግስታዊ ትካላት ረድኤት ጉባኤ ንሱዳን ኣብ ዝተዳለወ ብክሱት መርበባዊ ኣገባብ ካብ ዝተኻየደ ርክብ ዝወጸ መግለጺ፡ እታ ኣፍሪቃዊት ሃገር ዘጋጥማ ዘሎ ዝኸፍአ ቅልውላውን ጥምየትን ዘሰክፍ ምዃኑ ክኢላታት ኣረጋጊጾም፡ እቲ ዘቕረብዎ መግለጺ እውን ነቲ ኣብ ፓሪስ ንኽካየድ ተዳልዩ ዘሎ ብዛዕባ ሰብኣዊ ቅልውላው ሱዳን ንዝመርክ ዋዕላ ጭቡጥ ውጽኢት ንምቕራብ ዝኣመተ እውን ምዃኑ ይንገር።

ኣብ መንጎ ሰራዊት ምክልኻል ሱዳንን ቅልጡፍ ደገፍ ሓይልታትን ንሓደ ዓመት ዝቐጸለ ግጭት፡ ልዕሊ 8,5 ሚልዮን ዝግመት ህዝቢ ኣብ ውሽጢ ሃገር ንኽመዛበል 1,5 ሚልዮን ኣብ ጎረባብቲ ሃገራት ክስደድ ልዕሊ ፍርቂ ናይቲ 25 ሚልዮን ህዝቢ ሱዳን ድማ መሰረታዊ ድሌታቶም ከማእልኡ ኣብ ዘይክልሉ ደረጃ ከም ዝዳረገን ብጥምየ ክጥቅዑ ከም ዝገበረ እውን ጸብጻብ ውድብ ሕቡራት ሃገራት የመላኽት።

ጥሜት ከም ኣጽዋር ውግእ

እቲ ዝካየድ ዘሎ ግጭት ናይ ሕርሻ ኤኮኖሚ ከም ዝሃሰየን ዕዳጋታት ኣብ ብዙሕ ቦታታት ክፉት ኮይኑ ይቕጽል እውን እንተሃለወ ናይ ህዝቢ ናይ ምዕዳግ ዓቕሙ እናነከየ ብምኻዱ፡ እቶት ዘይብሎም ስድራቤታት ካብ ገዝኦም ክወጹን ኣታዊ ዘይብሎምን ስድራቤታት ኣልቦ ቀረብ መግቢ ክኾኑን ማዕረ ማዕሪኡ ድማ፡ ናይ ምንቅስቓስ እገዳን ወደባት እታ ሃገር ውሕስነት ዘይብሉ ብምዃኑ ተበጻሕነት ሰብኣዊ ሓገዝ ኣዝዩ ድሩት ክኸውን ከም ዝደረኸን እቲ ግጭት ዝያዳ እናተናውሐ ይኸይድ ብምህላዉ እቲ ኣብታ ሃገር ተኸሲቱ ዘሎ ኩለ መዳያዊ ቅውላው ደው ክብል ቅልጡፍ ስጉምቲ ምውሳድ ከም ዘድሊ ትካላት ረድኤት ጻውዒት ከቕርባ እነክለዋ ክልቲኦም ተዋጋእቲ ውድባት ንጥሜት ከም ኣጽዋር ይጥቀሙሉ ከምዘለዉ እውን ይሕብሩ።

ህጻናትን ደቂ ኣንስትዮን ኣብ ከቢድ ሰብኣዊ ቅልውላው

ህጻናትን ደቂ ኣንስትዮን ብሰንኪ ህጹጽ ኩነታት ጥምየትን ሕጽረት መግቢን ብዘይመጠንን ብኸቢድ ዝጽለዉ ከም ዝኾኑን ድሮ ዳርጋ 4 ሚልዮን ትሕቲ 5 ዓመት ዝዕድመኦም ህጻናት ብጽኑዕ ሕጽረት መግቢ ከም እተጠቕዑን  ደቂ ኣንስትዮን ህጻናት ኣዋልድን ካብ ደቂ ተባዕትዮን ኣወዳትን ንላዕሊ ብሕጽረት ዝተመጣጠነ መግቢ ከም ዝተጠቕዓን ኣስታት 1.2 ሚልዮን ነፍሰጹር ኣዴታት ዘጥቡባን ኣዴታት ሕዱር ሕጽረት መግቢ የጋጥመን ከም ዘሎን ኩነታት ኣልቦ ውሕስነት መግቢ እናገደደ ይኸይድ ምህላዉን ደቂ ኣንስትዮ ብጀካ እዚ ጾታዊ ዓመጽ እውን የጋጥመን ምህላዉ ክንገር እንከሎ በቲ ኣብቲ ከባቢ ብዘሎ ግጭት ልዕሊ 70% ዝዕጸዋ ትካላት ጥዕና ሽፋን ክታበት ህጻናት ብምቁራጸን፡ ድሩት ተበጻሕነት ኣገልግሎታትን ዝመጽእ ዘሎ ለበዳ ሕማማትን ነቶም ኣዝዮም ተቓላዕቲ ክፍሊ ሕብረተስብ ዘጋጥሞም ሓደጋ የጋድድ ምህላዉን ብተወሳኺ እቲ ግጭት ንስርዓተ ትምህርቲ ሱዳን ብኸቢድ ጸልይዎ ከም ዘሎን ልዕሊ 19 ሚልዮን ሱዳናውያን ህጻናት ካብ ትምህርቲ ወጻኢ ክኾኑ እውን ከም እተገዱ ኣብ ሱዳን ናይ ዓለም ለኸ ማሕበር ቀይሕ መስቀል ጨንፈር መግለጺ የመላኽት።

ብድሆታት ዞባዊ ጸጥታን ቁጠባዊ ምርግጋእን

ኣብ ሱዳን ዘሎ ቅልውላው ኣብ ዞባዊ ጸጥታን ቁጠባዊ ምርግጋእን እውን ልዑል ብድሆታት የስዕብ። ካብ ሚያዝያ 2023 ዓ.ም. ጀሚሩ ልዕሊ 1.8 ሚልዮን ሰባት ካብ ሱዳን ከም ዝወጹን፣ እቶም ዝበዝሑ ኣብ ጎረባብቲ ሃገራት - ጫድ፣ ደቡብ ሱዳን፣ ምስሪ፣ ኢትዮጵያ፣ ከምኡ እውን ሪፓብሊክ ማእከላይ ኣፍሪካ ሓዊሱ - ዕቑባ ዝሓተቱ፣ ነተን ድሮ ሰብኣዊ ቅልውላው ዘለወን ሃገራት ንምእማኑ ዘጸግም ወጥሪ ይፈጥረለን ምህላዉ ክሕበር እንከሎ ዕለት 15 ለካቲት 2024 ዓ.ም. መንግስቲ ጫድ ህጹጽ ኣዋጅ መግቢ ከም ዝደንገገን፡ እዚ ድማ ህጹጽነት ናይቲ ኩነታት ዘንጸባርቕ እዩ። ቅድሚ ሕጂ ካብ ግጭት ሃዲሞም ናብ ሱዳን ዝገዓዙ ዳርጋ 500 ሽሕ ደቡብ ሱዳናውያን፡ ካብ ምምላስ ሓሊፎም ካልእ ኣማራጺ ስለ ዘይነበሮም፡ እዚ ኩነታት ነቲ ቅድሚ ሕጂ ኣብ ደቡብ ሱዳን ዝነበረ ቅልውላው ምዝንባል ዓቢ ጸቕጢ ከም ዝኾነን ይሕበር።

ብሰንኪ ሕጽረት ምወላ ዝኾነ ሰብ ብጥሜት ክመውት የብሉን

ኣብ ቅድሚ እቲ ተራእዩ ዘይፈልጥ ስፍሓት ናይቲ ቅልውላው ኣብ ግምት ብምእታው ነቲ ክካየድ ዝኾነ ዋዕላ ፓሪስ ማሕበረሰብ ዓለም ብቕልጡፍ ምትእትታው ንኽገብር ዝጽውዕ ክኸውንን "ካልእ ቅልውላው ክሳብ ዘባርዕ ኢድና ኣጣሚርና ክንዕዘብ ኣይንኽእልን ኢና" እንክብል ዶሚኒክ ማክሶርሊ ሰብኣዊ ዘይመንግስታዊ ትካል ጉባኤ ልኡኽ ገሊጹ፡ “ብሰንኪ ሕጽረት ምወላ ዝኾነ ሰብ ብጥሜት ክመውት የብሉን ከምኡ’ውን ኣባላት ሕቡራት ሃገራት ዝኾና ብፍላይ ድማ እተን ኣብ ባይቶ ጸጥታ ቀወምቲ ኣባላትን ኣብቲ ዞባ ዝዓበየ ጽልዋ ዘለወንን ብሓቂ ስልጣነን ተጠቒመን ንህጹጽ ምቁራጽ ተጻብኦታትን ነቲ ግጭት ብሰላማዊ ዘተ ንምፍታሕን ጸቕጢ ክገብራ ኣለወን” እንክብል ጻውዒት ከም ዘቕረበ ዜና ቫቲካን ይሕብር።