Phỏng vấn sơ Helen Alford, Chủ tịch Hàn lâm viện Toà Thánh về Khoa học Xã hội về trí tuệ nhân tạo

Ngọc Yến - Vatican News

Trong một thế giới tục hóa, nơi có lẽ học thuyết xã hội Công giáo có thể không được xem xét, làm thế nào Hàn lâm viện Toà Thành về Khoa học Xã hội, và Giáo hội nói chung, có thể tạo một không gian cho chính mình?

Nhiều người có cảm giác cho rằng Giáo hội không phải là một nhân tố chính, nhưng ở đây tại Roma, tôi nghĩ bạn có một viễn cảnh khác. Các tổ chức quốc tế, như Liên Hiệp Quốc hay Liên minh châu Âu khá cởi mở, và đó không phải là một điều mới. Năm 1987, khi Thánh Gioan Phaolô II công bố Thông điệp Sollicitudo Rei Socialis đề cập đến những vấn đề của xã hội, Liên Hiệp Quốc đã có một cuộc hội thảo tại New York về thông điệp này. Ngay sau đó vào năm 1990, báo cáo phát triển đầu tiên về con người đã được đưa ra và tôi nghĩ rằng thông điệp đã có một số tác động. Các quốc gia bắt đầu đo lường dựa trên chỉ số phát triển con người, thay vì chỉ dựa trên tổng sản phẩm quốc nội (GDP).

Ngay sau khi Thông điệp Laudato si' ra mắt vào năm 2015, đã có hai thỏa thuận lớn: Hiệp định Paris về biến đổi khí hậu và Các Mục tiêu Phát triển Bền vững của Liên Hiệp Quốc. Mọi người đều công nhận thông điệp của Đức Thánh Cha Phanxicô là một yếu tố quan trọng trong các thỏa thuận đó. 

Tôi có thể nói rằng Giáo hội quan trọng và có ảnh hưởng trong một số cách và lĩnh vực, và trong những cách và lĩnh vực khác thì không. Đó là một bối cảnh bình thường đối với Giáo hội. Đối với lời kêu gọi của chúng tôi, có một số người quan tâm và một số khác thì không.

Theo sơ, đâu là những chủ đề quan trọng nhất mà Hàn lâm viện Toà Thánh về Khoa học Xã hội phải đề cập đến hôm nay?

Đó là những điều Đức Thánh Cha quan tâm. Chúng tôi cần phải hỗ trợ ngài và các chủ đề ngài muốn thực hiện.Tôi có thể nói hai cuộc khủng hoảng: xã hội và môi trường, là trọng tâm của Thông điệp Laudato si’. Một khía cạnh khác là ý thức đưa chiều kích cộng đồng của chúng ta trở lại trung tâm suy nghĩ và hành động của chúng ta, đó là ý tưởng của Thông điệp Fratelli Tutti. Chúng ta không chỉ là những cá nhân đạt được mục tiêu của riêng mình nhưng đúng hơn chúng ta đang cùng nhau xây dựng xã hội của chúng ta. 

Tôi thích nghĩ về điều này khi chúng ta cố gắng thúc đẩy các biên giới của công ích chống lại xã hội vứt bỏ. Chúng ta biết rằng các hệ thống xã hội có thể được sửa đổi bằng hành động của chúng ta và chúng ta có thể làm việc cùng nhau vì công lý. Để làm được điều này, chúng ta cũng phải rao giảng Tin Mừng và làm cho Tin Mừng hiện diện trên thế giới. Đó là sự tiếp nối của Nhập Thể, một sự chia sẻ đức tin một cách rất thực tế. 

Trí tuệ nhân tạo là một trong những chủ đề chính được thảo luận hiện nay. Hình ảnh Đức Thánh Cha trong trang phục thời trang đã lan truyền khắp thế giới. Tuy nhiên, đây chỉ là phần nổi của tảng băng chìm. Giáo hội phân tích sự phát triển của công nghệ này như thế nào?

Phát triển công nghệ nằm trong tay chúng ta. Công nghệ không giống như khoa học. Khoa học là điều chúng ta khám phá, đó là về các nguyên tắc của trật tự tự nhiên. Giống như văn hóa, công nghệ là thứ chúng ta tạo ra.

Do đó, có hai quỹ đạo chính của sự phát triển công nghệ. Đầu tiên là điều chúng ta trải nghiệm ngày nay có ảnh hưởng lớn và một số người sẽ gọi là công nghệ. Điều này tập trung vào cỗ máy ở trung tâm, với xã hội phải tự thích nghi với nó, đó là những gì chúng ta đang thấy với trí tuệ nhân tạo. Một nhóm người nhận được lợi ích từ loại hình phát triển này và phần còn lại của xã hội bị ép buộc phải tự thay đổi để phù hợp.

Tuy nhiên, có một hình thức phát triển công nghệ khác mà chúng ta có thể gọi là con người hoặc cuộc sống làm trung tâm. Điều này tập trung vào việc làm cho một lối sống cụ thể trở nên hiệu quả, phong phú và đầy đủ hơn và không phải là về một nhóm có ảnh hưởng hơn một nhóm khác. Một ví dụ về điều này là trong cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ nhất- hai loại máy kéo sợi khác nhau đã được phát triển. Cái đầu tiên vào những năm 1770 bởi một thợ quay lành nghề và cái thứ hai vào những năm 1830 bởi các kỹ sư chuyên nghiệp của các ông chủ nhà máy, các nhà tư bản lớn. Lúc đầu hai máy có năng suất như nhau nhưng có một sự khác biệt rất lớn về cách chúng ảnh hưởng đến những người sử dụng. Cuối cùng, cái thứ hai, có thể được vận hành bởi mọi người, nhận được đầu tư.

Với trí tuệ nhân tạo, chúng ta đang đối phó với một vấn đề đã được tạo ra, bởi vì loại đi trước là loại ưu tiên phát triển công nghệ chứ không phải loại lấy con người làm trung tâm, điều này hoàn toàn có thể xảy ra ở cấp độ cơ cấu. Vấn đề là chưa có sự đầu tư vào lựa chọn thứ hai này. Phát triển công nghệ có thể tốt. Chúng ta có thể làm tốt hơn nhiều với trí tuệ nhân tạo và các công nghệ khác mà chúng ta có để chúng có thể hỗ trợ cuộc sống và con người tốt nhất có thể.

Gần đây, một số người kêu gọi tạm dừng nghiên cứu trí tuệ nhân tạo. Làm thế nào Giáo hội, và đặc biệt là Hàn Lâm viện, có thể đáp ứng những mối quan tâm về chủ đề này?

Nhiều cuộc đối thoại đang diễn ra. Ví dụ, Hàn Lâm viện Toà Thánh về Sự sống đã tạo ra một tài liệu vào năm 2020 có tên “Rome Call For AI Ethics - Lời kêu gọi Roma cho Đạo đức trí tuệ nhân tạo”, được ký bởi các công ty lớn như Microsoft. Năm nay, họ kêu gọi các tôn giáo khác ký để cố gắng tạo cho nó một chiều kích liên tôn.

Tại Vatican, có những cuộc trò chuyện khác với các chuyên gia, như trong Bộ Văn hóa và Giáo dục có một phân bộ dành riêng cho văn hóa kỹ thuật số. Đã có những nhân vật quan trọng hiện diện trong lịch sử của Bộ Phục vụ Phát triển Con người Toàn diện. Có một nhóm của Tòa Thánh đang làm việc về các khía cạnh khác nhau của trí tuệ nhân tạo.

Một trong những điều quan trọng mà Giáo hội có thể làm là cung cấp cho mọi người một tầm nhìn khác. Nếu mọi người có thể nhìn thế giới khác đi, họ có thể thay đổi các thông số để thiết kế công nghệ khác nhau. Giáo hội có thể mở rộng tâm trí mọi người.

Theo một cách mà Tin Mừng luôn luôn làm, đó là cho mọi người cảm nhận được rằng có một thế giới khác. Cuối cùng, chúng ta biết sẽ có một thế giới khác, nhưng chúng ta muốn cho thấy rằng ngay cả trong thế giới của chúng ta ngày nay mọi thứ có thể tốt hơn nhờ sự hiện diện của ân sủng, giáo huấn của Chúa Kitô, của cộng đoàn đức tin và hơn thế nữa.

Đây có phải là hoạt động và tầm nhìn của việc quan tâm đến những người điều hành các công ty công nghệ không?

Tôi nghĩ rằng những người có vị trí cao trong các tổ chức công nghệ này đánh giá cao những gì chúng tôi làm. Họ nhận ra rằng họ cần một tầm nhìn khác. Có thể họ không nhất thiết phải biết cách đưa nó vào thực tế nhưng họ có thể bắt đầu suy nghĩ về nó.

Cuối cùng, chính các kỹ sư phải đưa điều này vào thực tế nhưng nếu họ không có cảm hứng để cố gắng làm điều đó, họ sẽ không làm; Đó là nơi chúng tôi đến. Nếu Mark Zuckerberg và những người như ông yêu cầu các kỹ sư của họ tạo ra một giao diện tạo ra lợi nhuận cho công ty của họ nhưng cũng nâng cao phẩm giá con người, thì điều đó có thể được thực hiện. Tuy nhiên, đây không phải là mục tiêu mà những người lao động này được giao và nhiều người trong số họ hiện đang rời khỏi các công ty này vì họ không thích những gì họ làm và những gì họ thấy.

Những người khác sống với sự căng thẳng bên trong, nơi họ tiếp tục làm việc trong các lĩnh vực này, mặc dù họ thấy những tác động tiêu cực. Ví dụ, phương tiện truyền thông xã hội tác động trên con cái của họ. Có những động lực mạnh mẽ trong hệ thống kinh tế của chúng ta để nhiều người tiếp tục làm việc trong thế giới công nghệ. Để đối phó với điều đó, chúng ta cần ân sủng, cầu nguyện và sự giúp đỡ của Thiên Chúa và chúng ta cũng nói về điều đó trong Hàn lâm viện Toà Thánh.

Hàn Lâm viện tập trung chú ý rất nhiều vào việc phát triển ý tưởng về một nền kinh tế huynh đệ, tập trung vào phúc lợi con người. Làm thế nào để trí tuệ nhân tạo phù hợp với tầm nhìn kinh tế này?

Chúng ta có thể có một trí tuệ nhân tạo tập trung vào việc làm cho kỹ năng con người hiệu quả hơn. Chúng ta có một số dạng trí tuệ nhân tạo đã làm điều đó, như các hệ thống chuyên biệt đang giúp các bác sĩ chẩn đoán bệnh hiệu quả hơn.

Bất cứ nơi nào bạn cần tích lũy nhiều thông tin để giúp bạn đưa ra kết quả tốt nhất có thể, các hệ thống trí tuệ nhân tạo đều tuyệt vời, vì chúng có thể làm điều đó với giá rẻ và nhanh hơn. Cũng giống như hơi nước đã nâng những thứ mà cơ bắp của chúng ta hoặc của ngựa không thể, thì trí tuệ nhân tạo có thể giúp chúng ta làm cho trình độ và năng lực của chúng ta hiệu quả hơn.

Nhiều người lo ngại rằng các công cụ trí tuệ nhân tạo tiên tiến có thể thay thế một số loại công việc. Theo sơ, văn hoá và đạo đức lao động có ảnh hưởng như thế nào đối với sự gia tăng của trí tuệ nhân tạo?

Tôi nghĩ rằng bất cứ khi nào một công nghệ lớn xuất hiện, nó đã phá hủy việc làm nhưng đã tạo ra những công việc khác. Đầu tiên là hơi nước, sau đó là điện, sau đó là công nghệ thông tin, bây giờ có lẽ trí tuệ nhân tạo là một loại công nghệ có ảnh hưởng khác sẽ có tác động rất lớn. Mọi người luôn lo lắng khi một công nghệ mới xuất hiện.

Đúng là ngay bây giờ các nghiên cứu đã đưa ra những dự báo khá bi quan liên quan đến các công việc sẽ bị ảnh hưởng bởi trí tuệ nhân tạo. Tuy nhiên, có lẽ chúng ta có thể thay đổi quan điểm sự phát triển này để nó hỗ trợ sự phát triển con người và do đó trọng tâm là làm cho kỹ năng con người trở nên hiệu quả.

Điểm quan trọng là chúng ta có lựa chọn, chúng ta không bị ràng buộc chỉ phát triển công nghệ theo cách nhất định có lợi cho một nhóm người. Chúng ta cần tin tưởng để đặt ra câu hỏi. Các tiêu chí nên có là sự phát triển công nghệ đang làm gì để hỗ trợ sự sống và sự tốt lành của thụ tạo nói chung. Nếu tiêu chí là “chúng ta hãy kiếm càng nhiều tiền càng tốt, với bất kể giá nào đối với bất kỳ ai”, thì điều đó trong quá khứ đã có xu hướng gây ra nhiều thiệt hại và chắc chắn sẽ lặp lại như vậy một lần nữa. Đây là tư duy kỹ trị mà Đức Thánh Cha nói đến.